نتائج تلاش

عینک ز دیده دور چو شد بی‌بصیرتی‌ست شوکت دمی ز مردُمِ بینا جدا مباش (شوکت بخاری) عینک جب چشم سے دُور ہو جائے تو بے بصیرتی [چها جاتی] ہے؛ اے شوکت! ایک لمحہ [بھی] مردُمِ بینا (یعنی صاحبِ بصیرت مردُم) سے جدا مت ہو! × لفظِ 'بصیرت' مجازاً 'دانائی و زیرکی و روشن بینی' کے معنی میں استعمال ہوتا ہے۔

کوه‌کن را چه غم از تلخیِ هجر است که نیست غنچهٔ لاله کم از لعلِ لبِ شیرینش (شوکت بخاری) کوہکَن (فرہاد) کو تلخیِ ہجر کا کیا غم؟ کہ غنچۂ لالہ [معشوق] کے لعلِ لبِ شیریں (یا اُس کی شیریں کے لعلِ لب) سے کم نہیں ہے۔ تشریح: 'شیریں' کا معنی 'میٹھا' بھی ہے اور یہ فرہادِ کوہکن کی محبوبہ کا نام بھی تھا۔...

از مزارم گَردبادِ سُرمه خیزد بعدِ مرگ بسکه دارد گردشِ چشمِ تو سرگردان مرا (شوکت بخاری) تمہاری چشم کی گردش مجھے اِتنا زیادہ سرگرداں رکھتی ہے کہ [میری] موت کے بعد میرے مزار سے سُرمے کا گَردباد اُٹھے گا۔ × گَردباد = بگولا × ایک جا مصرعِ اول یوں نظر آیا ہے: از غُبارم گَردبادِ سرمه خیزد بعدِ مرگ...

دوش شوکت به رُخش از تهِ دل همچون شمع نگهٔ گرم چنان کرد که مژگان را سوخت (شوکت بخاری) گذشتہ شب شوکت نے اُس کے رُخ کی جانب تہِ دل سے شمع کی مانند اِس طرح گرم نگاہ کی کہ [اپنی] مِژگاں (پلکوں) کو جلا ڈالا۔

شعله در جانی که خاکِ حسرتِ دیدار نیست خاک در چشمی که نتْوان بود حیرانِ شما (بیدل دهلوی) اّس جان کو آتش لگ جائے جو [آپ کے] دیدار کی حسرت میں خاک نہ ہو چکی ہو! اُس چشم میں خاک ہو جو آپ [کی دید] سے حیران نہ ہو پاتی ہو!

اِس بیت کا ترجمہ یہ ہونا چاہیے: ایک لمحے کے لیے سرِ بالیں آئیے اور میرا حالِ نزع دیکھیے: میری دو چشمیں کھلی ہوئی، جگر خستہ، جبکہ دل میں آپ کا انتظار ہے۔

"یوسفِ معنی‌ام و لفظ بُوَد زندانم" (شوکت بخاری) "میں یوسفِ معنی ہوں اور لفظ میرا زندان ہے"

بُوَد شوکت علاج از بادهٔ شیراز دردم را که ساقی دیده از دیوانِ حافظ بارها فالم (شوکت بخاری) اے شوکت! میرے درد کا علاج بادۂ شیراز سے ہے، کہ ساقی نے دیوانِ حافظ سے بارہا میری فال دیکھی ہے۔ (یعنی ساقی نے دیوانِ حافظ سے بارہا میری فال دیکھ کر مجھے یہ بتایا ہے کہ میرے درد کا علاج بادۂ شیراز سے ہو گا۔...

ایوانِ دل ز داغِ حُسینم منقّش است شنجرفِ سُوده‌اش بُوَد از خاکِ کربلا (شوکت بخاری) میرے دل کا ایوان حُسین کے داغ سے منقّش ہے، [اور] اُس [کی دیواروں] پر لیپا گیا شنگرف خاکِ کربلا سے ہے۔ × شَنْگَرْف/شَنْجَرْف = ایک سُرخ معدنی سنگ کا نام، جس کو پیس کر حاصل کیا ہوا سُرخ رنگ مصوّری و نقّاشی میں اور...

"شوکت یکی از شاعران مهم سبک هندی شاخهٔ هندی است که در عصر خویش در سرزمین عثمانی و آسیای میانه شناخته شده بود و در بین شاعران عثمانی شهرت زیادی پیدا کرده بود. شوکت در ایران کاملاً ناشناخته است. به عنوان مثال در کتاب‌خانه‌های ترکیه بیش از صد نسخه از دیوان شوکت موجود است. ولی در کتاب‌خانه‌های ایران...

ای جگرها داغ‌دارِ شوقِ پیکانِ شما چاک‌هایِ دل نیامِ تیغِ مژگانِ شما (بیدل دهلوی) اے کہ آپ کے تیر کے شوق سے جگر داغ دار ہیں۔۔۔ [اور اے کہ] دلوں کے چاک آپ کی تیغِ مِژگاں کا نیام ہیں۔

وزیرِ خُراسان میرزا سعدالدین محمد کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں شوکت بخاری کہتے ہیں: چُغدِ بی‌پر بودم این دَیرِ خراب‌آباد را از دو دستِ تربیت دادی مرا بالِ هُما (شوکت بخاری) میں اِس دَیرِ خراب آباد (یعنی دنیائے ویراں) کا بے پر اُلّو تھا؛ آپ نے [اپنے] دو دستِ تربیت سے مجھے ہُما کے بال و پر دے دیے۔

"شوکت در ایران چندان شناخته نیست ولی در سرزمین امپراطوری عثمانی طرف‌دار [و] پیروان زیادی پیدا کرده‌است. بین شاعران عثمانی سه شاعر برجسته شعرهایی سرودند که کاملاً تحت تأثیر سبک شوکت بوده‌اند. دیوان شوکت چندین بار نیز به ترکی عثمانی ترجمه و شرح شده‌است. بیشتر نسخ دیوان شوکت در کتاب‌خانه‌های ترکیه...

"مهم‌ترین ویژگی شعر شوکت بخارایی نازک‌اندیشی و خیال‌پردازی است که به طرز مبالغه‌آمیز دیده می‌شود. وارستگی و صوفی‌مشربی در اشعار او بسیار تأثیر گذاشته‌است. در خیال‌پردازی از شاعران دیگر سبک هندی جلو‌تر رفته و گاهی این خیال‌پردازی و مضمون‌آفرینی‌های او شعر او را از فهم دور ساخته‌است. برای دریافت...

ز سایهٔ مِژهٔ چشمِ مور بست قلم چو می‌کشید مصوِّر دهانِ تنگِ تو را (شوکت بخاری) جب مصوِّر تمہارے دہنِ تنگ [کی تصویر] کھینچ رہا تھا تو [اِس چیز کے لیے] اُس نے چیونٹی کی چشم کی مِژہ کے سائے سے قلم ترتیب دیا تھا۔ × مِژہ = پلک

شوکت بخاری کی ایک شاعرانہ ترکیب: "نوبہارافشانیِ کِلکِ تجلّی زا" = تجلّی پیدا کرنے والے قلم کی بہار افشانی

"دلِ شاہین نسوزد بہرِ آن مُرغی کہ در چنگ است" (علامہ اقبال) "شاہین کا دل اُس پرندے پر رحم نہیں کھاتا جو اُس کے چَنگُل میں ہوتا ہے۔"

"اے شوکت! میرے نِہال نے اپنی طبع کی نہر سے آب پیا ہے۔۔۔ اگر تم میرے برگِ خزاں کو نچوڑو تو [اُس سے] ایک بہار ٹپکے گی۔" (شوکت بخاری)

خیالش برنمی‌تابد شعور، ای بی‌خودی! جوشی نمی‌گنجد به دیدن جلوه‌اش، ای حیرت! آغوشی (بیدل دهلوی) شعور اُس کے خیال کو تحمّل نہیں کر پاتا، اے بے خودی! ذرا جوش [دکھاؤ]۔۔۔ اُس کا جلوہ دید میں نہیں سماتا، اے حیرت! کوئی آغوش [وا کرو]۔

عشقم چنان گُداخت که مورانِ تُربتم عُضوی نیافتند که ناخن فرو کنند (شانی تکلّو) عشق نے مجھے اِس طرح پگھلا دیا کہ میری قبر کی چیونٹیوں کو کوئی ایسا عُضو نہ مل سکا کہ جس میں میں وہ ناخن گُھسا سکیں۔