متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

(مصرع)
ای دوداغینگ شربتی شرمنده‌سی آبِ حیات
(سُلطان حُسین بایقرا 'حُسینی')

اے کہ تمہارے لب کے شربت سے آبِ حیات شرمندہ ہے۔۔۔

Ey dudog‘ing sharbati sharmandasi obi hayot

 

[حسان خان]

دېمه اول جَور اېتسه اۉزگه بیر ییگیت پیدا قیله‌ی
ای حُسینی بۉلمس انداق چون ینه پیدا ییگیت
(سُلطان حُسین بایقرا 'حُسینی')
اگر وہ [محبوب] ظُلم و سِتم کرے تو یہ مت کہو کہ: "[چلو] میں کوئی دیگر [محبوبِ] جواں تلاش کر لوں!"۔۔۔ کیونکہ، اے حُسینی، ویسا [محبوبِ] جواں دوبارہ نہیں مِلتا۔

Dema ul javr etsa o'zga bir yigit paydo qilay
Ey Husayniy bo'lmas andoq chun yana paydo yigit

 

[حسان خان]

(مصرع)
یار بنی بیر یانار آته‌شه قۏیدون
(عاشق عُمر)
اے یار! تم نے مجھ کو اِک جلتی آتش میں ڈال دیا

Yâr beni bir yanar âteşe koydun
(Âşık Ömer)

× مندرجۂ بالا مصرع گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

جاهِلین بد سؤزلری سمِّ هلاهِل‌دن اشَد
کامِلین هر بیر کلامې آبِ حیوان‌دان لذیذ
(عاشق عُمر)
جاہل کے بد الفاظ زہرِ ہلاہِل سے زیادہ شدید [مُہلِک] ہیں۔۔۔ [جبکہ] کامل کا ہر ایک کلام آبِ حیات سے [زیادہ] لذیذ ہے۔

Câhilin bed sözleri semm-i helâhilden eşed
Kâmilin her bir kelâmı âb-ı hayvândan lezîz

 

[حسان خان]

(مصرع)
آغلارېم عاشېق عؤمه‌ر کیم یاوې قېلدېم بن بنی
(عاشق عُمر)
اے عاشق عُمر! میں روتا ہوں کیونکہ میں نے مجھ کو (یعنی خود کو) گُم کر دیا [ہے]

Ağlarım Âşık Ömer kim yavı kıldım ben beni

 

[حسان خان]

یا ایرگۆر ویصاله یا قېی بو جانا
ایکی رحمه‌ت‌دن قېل بیری‌نی نصیب
(عاشق عُمر)
یا تو مجھ کو وِصال تک پہنچا دو، یا پھر اِس جان کو قتل کر دو۔۔۔ دو رحمتوں میں سے مجھے کوئی ایک [رحمت] نصیب کرو۔

Ya irgür visâle ya kıy bu câna
İki rahmetten kıl birini nasîb

× مندرجۂ بالا مصرعے گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہیں۔

 

[حسان خان]

یا ایرگۆر ویصاله یا قېی بو جانا
ایکی رحمه‌ت‌دن قېل بیری‌نی نصیب
(عاشق عُمر)
یا تو مجھ کو وِصال تک پہنچا دو، یا پھر اِس جان کو قیمہ قیمہ کر دو۔۔۔ دو رحمتوں میں سے مجھے کوئی ایک [رحمت] نصیب کرو۔

Ya irgür visâle ya kıy bu câna
İki rahmetten kıl birini nasîb

× مندرجۂ بالا مصرعے گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہیں۔

فارسی و اردو میں استعمال ہونے والا لفظ «قیمہ» تُرکی کے مصدر «قېیماق» سے آیا ہے۔

 

[حسان خان]

خون ائتدی چشمیمی هر شب خیالین
غمېن‌لا خاستایېم عرض ائت جمالین
وۆجودوم مۆلکۆنه چشمِ جلالین
قاتې ظولم ائیله‌دی امن و امان ائت
(عاشق عُمر)
تمہارے خیال نے میری چشم کو ہر شب خُون کر دیا۔۔۔ میں تمہارے غم سے خستہ و بیمار ہوں، اپنا جمال پیش کرو!۔۔۔ تمہاری چشمِ جلال نے میرے وُجود کے مُلک پر سخت/بِسیار ظُلم کیا۔۔۔ [اب] امن و امان کرو!

Hûn etti çeşmimi her şeb hayâlin
Gamınla hastayım arz et cemâlin
Vücûdum mülküne çeşm-i celâlin
Katı zulm eyledi emn ü emân et

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
هیجرین اۏدو ای وفاسېز دورما جیسمیم‌ده یانار
(عاشق عُمر)
اے بے وفا! تمہارے ہجر کی آتش میرے جسم میں مُسَلسَل جلتی ہے

Hicrin odu ey vêfasız durma cismimde yanar

 

[حسان خان]

(مصرع)
یئنه جوشه گلدی کؤنلۆمۆن سازې
(سُلیمان رُستم)
میرے دل کا ساز دوبارہ جوش میں آ گیا

Yenə cuşə gəldi könlümün sazı

× مندرجۂ بالا مصرع گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[ارسلان بای]

فارسی و اردو میں استعمال ہونے والا لفظ «قیمہ» تُرکی کے مصدر «قېیماق» سے آیا ہے۔

حسان خان، امکانی واردیر بو جمله‌نین تورکجه یا فارسجا ترجمه‌سینی ده یازاسینیز؟

 

[حسان خان]

حسان خان، امکانی واردیر بو جمله‌نین تورکجه یا فارسجا ترجمه‌سینی ده یازاسینیز؟

واژهٔ «قیمه»، که در زبان فارسی و اردو کاربرد دارد، از مصدر ترکی «قېیماق» گرفته شده‌است۔

 

[حسان خان]

چشمینه جان ویردۆڭ ای دل پندۆمی گوش ایتمه‌دۆڭ
گؤر نیجه سِحر ائتدی آخِر بو ایکی جادو ساڭا
(مِهری خاتون)
اے دل! تم نے اُس (محبوب) کی چشم کو جان دے دی، [اور] میری نصیحت کو نہ سُنا۔۔۔ دیکھو اِن دو جادگروں نے بالآخر کیسے تم پر جادو کر دیا۔

Çeşmine cān virdüñ ey dil pendümi gūş itmedüñ
Gör nice siḥr etdi āẖīr bu iki cādū saña

 

[حسان خان]

تۆن کیچه سیزینگ کۆن یۆزۆنگیز یادې ایچینده
کؤیدۆردی فله‌ک کۆنبه‌دی‌نی آه و فیغانېم
(لُطفی)
گُذشتہ شب آپ کے [مثلِ] روز چہرے کی یاد میں میری آہ و فغاں نے گُنبدِ فلک کو جلا ڈالا۔

Tün kiçe sizing kün yüzüngiz yâdı içinde
Köydürdi felek künbedini âh u figânım

 

[ارسلان بای]

واژهٔ «قیمه»، که در زبان فارسی و اردو کاربرد دارد، از مصدر ترکی «قېیماق» گرفته شده‌است۔

این جمله درست است ولی اینکه قېی در شعر بالا با کلمه قیمه دارای معنی نزدیک باشد، احتمالا درست نیست، من ترجمه اردوی شعر را نمی توانم بخوانم و بفهمم ولی این نکته باید در نظر گرفته شود که اگر جان مفعول بود باید به شکل «قېی بو جانې» نوشته می شد
در این شعر جان متمم است و احتمالا معنی دیگر قېی بکار رفته است

 

[حسان خان]

این جمله درست است ولی اینکه قېی در شعر بالا با کلمه قیمه دارای معنی نزدیک باشد، احتمالا درست نیست، من ترجمه اردوی شعر را نمی توانم بخوانم و بفهمم ولی این نکته باید در نظر گرفته شود که اگر جان مفعول بود باید به شکل «قېی بو جانې» نوشته می شد
در این شعر جان متمم است و احتمالا معنی دیگر قېی بکار رفته است

درست می‌گویید. من متوجهٔ این نکته نشدم.
به این هم نگاه کنید:
TÜRK DİL KURUMU

 

[حسان خان]

منی آغلاتدېن هیجرین‌ده بلایِ عئشق ایله، ظالیم!
نه‌دن بیگانه‌لر کؤنلۆنۆ خندان ائیله‌دین، گئتدین؟
(علی‌آغا واحد)
اے ظالم! تم نے اپنے ہجر میں مجھ کو بلائے عشق کے باعث رُلایا۔۔۔ تم نے کس لیے بیگانوں کے دل کو خنداں کیا، [اور میرے نزد سے] چلے گئے؟

 

[حسان خان]

«علی‌آغا واحد» کی ایک بیت پر تخمیس:

دؤن، ائی قیبله‌م، فراقین‌له دؤنۆب ایدباره ایقبالیم،
ده‌ییشمه‌ز هیچ تدبیر ایله بو پژمۆرده احوالیم؟
رقیبی شاد ائدیب، بیر دفعه ده سن سۏرمادېن حالیم،
منی آغلاتدېن هیجرین‌ده بلایِ عئشق ایله، ظالیم!
نه‌دن بیگانه‌لر کؤنلۆنۆ خندان ائیله‌دین، گئتدین؟
(محمّد نوری)

اے میرے قِبلے! واپس آ جاؤ! تمہارے فراق کے باعث میری خوش‌بختی بدبختی میں تبدیل ہو گئی ہے۔۔۔ کیا کسی بھی تدبیر کے ذریعے میرا یہ پژمُردہ حال تبدیل نہ ہو گا؟۔۔۔ تم نے رقیب کو شاد کرنے کے بعد ایک بار بھی میرا حال نہ پوچھا۔۔۔ اے ظالم! تم نے اپنے ہجر میں مجھ کو بلائے عشق کے باعث رُلایا۔۔۔ تم نے کس لیے بیگانوں کے دل کو خنداں کیا، [اور میرے نزد سے] چلے گئے؟

Dön, ey qibləm, fəraqinlə dönüb idbarə iqbalim,
Dəyişməz hiç tədbir ilə bu pəjmürdə əhvalim?
Rəqibi şad edib, bir dəf’ə də sən sormadın halim,
“Məni ağlatdın hicrində bəlayi-eşq ilə, zalim!
Nədən biganələr könlünü xəndan eylədin, getdin?”

 

[حسان خان]

منی، ائی تازه گۆل، هیجرین‌ده گیریان ائیله‌دین، گئتدین
میثالِ بۆلبۆلِ شوریده نالان ائیله‌دین، گئتدین
(علی آغا واحد)
اے گُلِ تازہ! تم نے مجھ کو اپنے ہجر میں گریاں کیا [اور] چلے گئے۔۔۔ تم نے [مجھ کو] بُلبُلِ شوریدہ کی مانند نالاں کیا [اور] چلے گئے۔

Məni, ey tazə gül, hicrində giryan eylədin, getdin,
Misali-bülbüli-şuridə nalan eylədin, getdin.

«علی‌آغا واحد» کی ایک بیت پر تخمیس:

نیگارا، چئشمیمی نئیچۆن نیگاران ائیله‌دین، گئتدین،
سن، ائی گنجِ گۆهه‌ر، کؤنلۆمۆ ویران ائیله‌دین، گئتدین،
فراقِ لعلین ایله‌ن باغرېمې قان ائیله‌دین، گئتدین،
منی، ائی تازه گۆل، هیجرین‌ده گیریان ائیله‌دین، گئتدین،
میثالِ بۆلبۆلِ شوریده نالان ائیله‌دین، گئتدین.
(محمّد نوری)

اے نِگار! تم نے میری چشم کو کس لیے مُضطَرِب و ناراحت کیا [اور] چلے گئے۔۔۔ تم نے، اے گنجِ گوہر، میرے دل کو ویران کیا [اور] چلے گئے۔۔۔ تم نے اپنے لبِ لعل کے فراق سے میرے جگر کو خُون کیا [اور] چلے گئے۔۔۔ اے گُلِ تازہ! تم نے مجھ کو اپنے ہجر میں گریاں کیا [اور] چلے گئے۔۔۔ تم نے [مجھ کو] بُلبُلِ شوریدہ کی مانند نالاں کیا [اور] چلے گئے۔

Nigara, çeşmimi neyçün nigaran eylədin, getdin,
Sən, ey gənci-gühər, könlümü viran eylədin, getdin,
Fəraqi-lə’lin ilən bağrımı qan eylədin, getdin,
“Məni, ey tazə gül, hicrində giryan eylədin, getdin,
Misali-bülbüli-şuridə nalan eylədin, getdin”.

 

[حسان خان]

میسکین یونوس بی‌چاره‌یم باش‌دان آیاغا یاره‌یم
دۏست ایلین‌دن آواره‌یم گل گؤر بنی عېشق نئیله‌دی
(یونس امره)
میں مِسکین یونُس بے چارہ ہوں۔۔۔ میں سر سے پا تک زخم ہوں۔۔۔ میں دوست کی اِقلیم و سرزمین سے آوارہ [و دُور] ہوں۔۔۔ آؤ دیکھو عشق نے مجھ کو کیا کر دیا!

Miskin Yûnus bî-çâreyem başdan ayağa yâreyem
Dost ilinden âvâreyem gel gör beni ışk n'eyledi