متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

دیله‌ریم سن‌دن خُدایا ائیله توفیقېن رفیق
بیر نفَس گؤنلۆم سنین عشقېن‌دان ائتمه‌گیل جُدا
(نیازیِ مِصری)
اے خدا! میں تم سے آرزو کرتا ہوں کہ اپنی توفیق کو [میرا] رفیق کرو، اور ایک لمحہ [بھی] میرے دل کو اپنے عشق سے جُدا مت کرو۔

Dilerim senden Hudâyâ eyle tevfîkın refîk
Bir nefes gönlüm senin aşkından etmegil cüdâ

 

[حسان خان]

اه‌وول باهار اۏلېجاق آغاچ‌لار تۏنانېجاق
گؤر نیچه مدْح ایدرلر بۆلبۆل‌لر گۆل اۆستینه
(یونس امره)
اوّلِ بہار ہو جانے پر، اور درختوں کے آراستہ ہو جانے پر دیکھو کس طرح بُلبُل‌ہا گُل پر [بیٹھ کر خدا کی] مدح کرتے ہیں۔

Evvel bahâr olıcak agaçlar tonanıcak
Gör niçe medh iderler bülbüller gül üstine

 

[حسان خان]

(مصرع)
ساچېن تک اۏلموش آشۆفته منیم حالِ پریشانېم
(بهرام اسدی 'سېنماز')
میرا حالِ پریشاں تمہاری زُلف کی طرح آشُفتہ ہو گیا ہے

Saçın tək olmuş aşüftə mənim hali-pərişanım

 

[حسان خان]

شبِ هجران یانار جانېم، تؤکر قان چشمِ گریانېم
اۏیادار خلقی افغانېم، قارا بختیم اۏیانمازمې؟
(محمد فضولی بغدادی)
شبِ ہجراں میری جان جلتی ہے، میری چشمِ گریاں خون بہاتی ہے؛ میری فغاں خلق کو بیدار کرتی ہے، میرا سیاہ بخت بیدار نہیں ہو گا کیا؟

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Şəbi-hicran yanar canım, tökər qan çeşmi-giryanım,
Oyadar xəlqi əfqanım, qara bəxtim oyanmazmı?

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım
Uyadır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

محمد فضولی بغدادی کی مندرجۂ بالا بیت پر تخمیس:
بئله گئتسه دگیل بللی نه‌دیر هجران‌دا پایانېم
ساچېن تک اۏلموش آشُفته منیم حالِ پریشانېم
گزیر دیل‌لرده دستانېم، نه‌دن بیتمز بو هجرانېم؟
شبِ هجران یانار جانېم، تؤکر قان چشمِ گریانېم
اۏیادار خلقی افغانېم، قارا بختیم اۏیانمازمې؟
(بهرام اسدی 'سېنماز')
اگر ایسا [ہی] چلتا رہا تو آشکار نہیں کہ ہجراں میں میرا اختتام کیا ہے۔۔۔ میرا حالِ پریشاں تمہاری زُلف کی طرح آشُفتہ ہو گیا ہے۔۔۔ میری داستان زبانوں پر جاری ہے، کس لیے میرا یہ ہجراں ختم نہیں ہوتا؟۔۔۔ شبِ ہجراں میری جان جلتی ہے، میری چشمِ گریاں خون بہاتی ہے؛ میری فغاں خلق کو بیدار کرتی ہے، میرا سیاہ بخت بیدار نہیں ہو گا کیا؟

Belə getsə dəgil bəlli nədir hicranda payanım
Saçın tək olmuş aşüftə mənim hali-pərişanım
Gəzir dillərdə dəstanım, nədən bitmaz bu hicranım?
Şəbi-hicran yanar canım, tökər qan çeşmi-giryanım,
Oyadar xəlqi əfqanım, qara bəxtim oyanmazmı?

 

[حسان خان]

حق چالابېم حق چالابېم سنجیله‌یین یۏق چالابېم
گۆناه‌لې‌یېم یارلېغاغېل ای رحمتی چۏق چالابېم
(یونس امره)
اے میرے خدائے حق! اے میرے خدائے حق! تمہارے جیسا [کوئی] نہیں ہے، اے میرے خدا!۔۔۔ میں گُناہ کار ہوں، مُعاف کر دو، اے میرے بِسیار رحیم خدا!

Hak Çalabım, Hak Çalabım, Sencileyin yok Çalabım
Günahlıyım yarlığagıl ey rahmeti çok Çalabım

× مصرعِ ثانی کا یہ متن بھی نظر آیا ہے:
گۆناه‌لارېمېز یارلېغا ای رحمتی چۏق چالابېم
ہمارے گُناہوں کو مُعاف کر دو، اے میرے بِسیار رحیم خدا!
Günahlarımız yarlığa, ey rahmeti çok Çalabım

 

[حسان خان]

عېشق‌دور بو دردۆن درمانې عېشق یۏلېنا ویردۆم جانې
میسکین یونوس دیر یا غنی بیر دم عېشق‌سوز قالمایایېن
(یونس امره)
اِس درد کا درمان عشق ہے، عشق کی راہ میں مَیں نے جان دی۔۔۔ مِسکین یونُس کہتا ہے: اے [خدائے] غنی! میں ایک لمحہ [بھی] بے عشق نہ رہوں!

‘Işkdur bu derdün dermânı ‘ışk yolına virdüm cânı
Miskîn Yûnus dir yâ Ganî bir dem ‘ışksuz kalmayayın

 

[حسان خان]

افغان تُرکمَن شاعر حاجی محمد یوسف 'مایل' کی ایک تُرکمَنی بیت:
إییل دأشیم باغله پیمان، بیر آغئز بیر دیل بولیب
ایندی غفلت دن اویغان، بیرلاشیپ همدل بولیب
(حاجی محمد یوسف 'مایل')
اے میرے ہم وطن! یک دہن و یک زبان ہو کر پیمان باندھ لو۔۔۔ مُتحِّد و ہم دِل ہو کر حالا غفلت سے بیدار ہو جاؤ۔

× طرزِ املاء کو وہی رکھا گیا ہے جو شاعر نے خود استعمال کیا ہے۔

 

[حسان خان]

بن‌دن سلام ائیله‌ن گۆل یۆزلۆ یاره
بیر ساعت قارشېم‌دا دورسون دا گیتسین
آز مې چۏق مو سینه‌م‌ده‌کی یارالار
گلسین گؤزۆ ایله گؤرسۆن ده گیتسین
(قاراجااۏغلان)
میری جانب سے [میرے] گُل چہرہ یار کو سلام کہیے۔۔۔ [اور اُس سے کہیے کہ] وہ ایک ساعت میرے مُقابل رُکے اور [بعد ازاں] چلا جائے۔۔۔ میرے سینے پر زخم آیا کم ہیں یا زیادہ ہیں۔۔۔ [اُس سے کہیے کہ] وہ آئے اور اپنی چشم سے دیکھے اور [بعد ازاں] چلا جائے۔

Benden selâm eylen gül yüzlü yâre
Bir saat karşımda dursun da gitsin
Az mı çok mu sinemdeki yaralar
Gelsin gözü ile görsün de gitsin
(Karacaoğlan)

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[ارسلان بای]

ارسلان بای، بورادا «اۏلې» گله‌جک زامانې مې ایفاده ائتدی؟

بیرینجی دفعه دیر بو شکل ایله اۆزله‌شیرم اۏنون اۆچۆن دقیق اۏلاراق دئیه‌بیلمیرم۔ منجه «اۏلا» اۏلمالېدېر لکن محلّی لهجه‌ده «اۏلې» دئییلیب۔ «اۏلئی oley» ائشیتمیشم۔
«اۏلا» گلجک زمان اۆچۆن آرزېلاماقدا ایشله‌نر، «کاش بیز گئدنده اۏ دا اۏرادا اۏلا»

 

[حسان خان]

بیرینجی دفعه دیر بو شکل ایله اۆزله‌شیرم اۏنون اۆچۆن دقیق اۏلاراق دئیه‌بیلمیرم۔ منجه «اۏلا» اۏلمالېدېر لکن محلّی لهجه‌ده «اۏلې» دئییلیب۔ «اۏلئی oley» ائشیتمیشم۔
«اۏلا» گلجک زمان اۆچۆن آرزېلاماقدا ایشله‌نر، «کاش بیز گئدنده اۏ دا اۏرادا اۏلا»

یئنی‌دن خۏش گلدین، قارداشېم!... نئره‌ده‌یدین؟ یئرین بۏش ایدی.

 

[حسان خان]

افندیم‌سین جهان‌دا اعتبارېم وارسا سن‌دن‌دیر
میانِ عاشقان‌دا اشتهارېم وارسا سن‌دن‌دیر
(شیخ غالب)
تم میرے آقا ہو، دُنیا میں اگر میری [کوئی] آبرو ہے تو وہ تم سے ہے۔۔۔ عاشقوں کے درمیان اگر میری [کوئی] شُہرت ہے تو وہ تم سے ہے۔ (یعنی میری آبرو و شُہرت تمہارے باعث ہی ہے۔)

Efendimsin cihânda i’tibârım varsa sendendir
Miyân-ı âşıkânda iştihârım varsa sendendir

 

[حسان خان]

مولانا جلال‌الدین رُومی کی سِتائش میں کہی گئی بیت:
سن غالبین مولاسې‌سېن سرمایهٔ اِحیاسې‌سېن
لُطف و کرم دریاسې‌سېن یا حضرتِ مُنلایِ روم
(شیخ غالب)
آپ 'غالب' کے مالِک و مولا ہیں، آپ اُس کا سرمایۂ اِحیاء ہیں (یعنی آپ سے وہ زندگیِ نَو پاتا ہے)، آپ لُطف و کرم کا دریا ہیں، یا حضرتِ مُلّائے رُوم!

Sen Gâlib'in mevlâsısın sermâye-i ihyâsısın
Lutfu kerem deryâsısın yâ Hazret-i Monlâ-yı Rûm

 

[ارسلان بای]

یئنی‌دن خۏش گلدین، قارداشېم!... نئره‌ده‌یدین؟ یئرین بۏش ایدی.

دنیانېن ایشی باشې ائیله قاتېر، آدام اؤز سئودیگی ایشلردن قالېر۔
یاشا قارداشېم

 

[حسان خان]

ابوالقاسم لاهوتی کی ایک فارسی بیت کا منظوم اُزبکی ترجمہ:
بیر باقیش سېن‌دن کفایه مست قیلماق‌لیک اوچون
گُل یوزینگ شیداسی‌گه لازیم اېمس ایچماق شراب
(مترجم: چُستی)
مست کرنے کے لیے تمہاری طرف سے ایک نِگاہ کافی ہے۔۔۔ تمہارے گُلِ چہرہ کے شَیدا کو شراب پینا لازم نہیں ہے۔

Bir boqish sendan kifoya mast qilmoqlik uchun
Gul yuzing shaydosiga lozim emas ichmoq sharob

 

[حسان خان]

الیندن روزگاروڭ آه و فریاد
که یادې بیلیش ائیلر بیلیشی یاد
(بورسالې هِجری)
[گردشِ] زمانہ کے باعث آہ و فریاد! کہ وہ اجنبی کو آشنا اور آشنا کو اجنبی کر دیتی ہے۔

Elinden rûzgâruñ âh u feryâd
Ki yâdı biliş eyler bilişi yâd

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن

 

[حسان خان]

شراب نوشی اور شراب نوش کی مذمّت میں ایک بیت:
آغېز پییاله کیبی آچما شیشه تک دۏلما
گؤتۆر باشېڭ سال آیاغې الین‌دن ای الدنگ
(طرزی افشار)
[اپنا] دہن پیالے کی طرح مت کھولو، اور شیشے کی طرح پُر مت ہوؤ۔۔۔ اپنا سر بالا کرو اور قدحِ [شراب] کو دست سے پھینک دو، اے مردِ بے عار و بے کارہ!

Ağız piyalə kibi açma şişə tək dolma
Götür başıŋ sal ayağı əlindən ey əldəng

مطبوعہ دیوان میں یہ طرزِ املاء نظر آیا ہے:
آغز پیاله کبی آچمه شیشه تک دولمه
گوتر باشك سال ایاغی الندن ای الدنگ

محمد تمدُّن نے مندرجۂ بالا تُرکی بیت کا یہ نثری فارسی ترجمہ کیا تھا:
مثل پیاله دهان باز مکن و مثل شیشه پُر مشو
سرت را بلند کن و باده را از دستت بیانداز ای رند بی‌شعور

 

[حسان خان]

گرفتاروڭ دورور دل خۏش‌دل اۏل سن
چۆ شاد اۏلور توتولسا مُرغ صیّاد
(بورسالې هِجری)
دل تمہارا گِرِفتار ہے، تم خوش دل ہو جاؤ۔۔۔ کیونکہ اگر پرندہ پکڑا جائے تو صیّاد شادمان ہو جاتا ہے۔

giriftâruñ-durur dil hoş-dil ol sen
çü şâd olur tutulsa murg sayyâd

 

[حسان خان]

(مصرع)
اعتباروم اۏلمادې یانوڭ‌دا ترسالار قدر
(بورسالې هِجری)
[اے میرے محبوب!] تمہارے نزد میری مسیحیوں جتنی [بھی] آبرو و منزِلت نہ ہوئی!
(یعنی اگرچہ میں مسلمان ہوں، لیکن تم نے میری مسیحیوں جتنی بھی عِزّت نہ کی۔)

İ'tibârum olmadı yanuñda tersâlar kadar

 

[حسان خان]

دَور الیندن گؤزلرۆم یاش ییرینه قان‌لار دؤکر
دم‌به‌دم مردُم‌لره دوران بلالار گؤسته‌رۆر
(بورسالې هِجری)
گردشِ زمانہ کے باعث میری چشمیں اشک کی بجائے خون بہاتی ہیں۔۔۔۔ گردشِ زمانہ مردُم کو ہر دم بلائیں دِکھاتی ہے۔

× «مردُم» سے «مردُمَکِ چشم» یعنی چشم کی پُتلی کی جانب بھی اشارہ ہے۔

Devr elinden gözlerüm yaş yirine kanlar döker
Dem-be-dem merdümlere devrân belâlar gösterür

 

[حسان خان]

تا زۆلفۆنگۆزدین باغلادېم زۆننار ترسالار بیگین
ایمانېم آرتار دم‌به‌دم بو نی عجب زۆننار ایرۆر
(لُطفی)
میں نے جب سے آپ کی زُلف سے مسیحیوں کی طرح زُنّار باندھا [ہے]، میرے ایمان میں ہر دم اضافہ ہوتا ہے، یہ کیسا عجب زُنّار ہے!

Tâ zülfüngüzdin bagladım zünnâr tersâlar bigin
Îmânım artar dem-be-dem bu ni 'aceb zünnâr irür