متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

مولانا رُومی سے منسوب ایک بیتِ مُلمّع جس کا مصرعِ اول فارسی میں اور مصرعِ دوم تُرکی میں ہے:
ماه است نمی‌دانم خورشیدِ رُخت یا نه
بو آیرې‌لېق اۏدونا نیجه جِگریم یانه
(منسوب به مولانا جلال‌الدین رومی)
میں نہیں جانتا کہ تمہارا خورشیدِ چہرہ ماہ ہے یا نہیں۔۔۔ اِس فراق کی آتش میں میرا جِگر کب تک جلے گا؟

Bu ayrılık oduna nice ciğerim yane

 

[حسان خان]

حضرتِ علی کی مدح میں کہی گئی بیت:
دۆشمن‌لرگه موقابیل بۏلدې کافیرگه قاتیل
قېلغان باطېل‌نې زاییل شیرِ خودا علی‌دۆر
(خواجه احمد یسَوی)
وہ دُشمنوں کے مُقابِل، اور کافر کے قاتل ہوئے۔۔۔ باطل کو زائل کرنے والے شیرِ خدا علی ہیں۔

Düşmenlerge mukâbil boldı kafirge kâtil
Kılgan bâtılnı zâyil şir-i Hudâ Ali'dür

 

[حسان خان]

سکیز اوچماق حوری‌سی بزه‌نۆپ گلۆر ایسه
سنین سئوگین‌دن آرتوق گؤنلۆم قبول ائتمه‌یه
(یونس امره)
خواہ ہشت جنّتوں کی حُوریں آراستہ ہو کر آ جائیں، میرا دل تمہاری محبّت کے بجز [کوئی چیز] قبول نہ کرے گا۔

Sekiz uçmak hûrisi bezenüp gelür ise
Senin sevginden artuk gönlüm kabul etmeye

 

[حسان خان]

(مصرع)
حق‌دان آرتوق کیمسه‌دن اۆممی کمال اومما وفا
(کمال اُمّی)
اے اُمّی کمال! حق تعالیٰ کے بجز کسی شخص سے وفا کی اُمید مت کرو۔

Haktan artuk kimseden Ümmi Kemal umma vefa

 

[حسان خان]

(مصرع)
تامو فیراقېنېز و وصلېنېزدورور اوچماخ
(قاضی بُرهان‌الدین)
جہنّم آپ کا فراق، اور جنّت آپ کا وصل یے۔

Tamu firakınız ü vaslınızdurur uçmaḫ

 

[حسان خان]

یئنی باخچه‌نین نارې‌سېن
قېرمېزې گۆل‌دن آرې‌سېن
(کؤراۏغلو)
تم نئے باغیچے کے انار ہو۔۔۔ تم سُرخ گُل سے پاک [تر] ہو۔

Yeni bahçenin narısın
Kırmızı gülden arısın

 

[حسان خان]

اۏل چالابېمېڭ عشقې باغرېمې باش ائیله‌دی
آلدې بنیم گؤنلۆمۆ سېررېمې فاش ائیله‌دی
(یونس امره)
اُس میرے خدا کے عشق نے میرے جِگر کو زخمی کر دیا، میرے دل کو لے لیا، [اور] میرے راز کو فاش کر دیا۔

Ol Çalabımıñ aşkı bağrımı baş eyledi
Aldı benim gönlümü sırrımı faş eyledi

× مصرعِ اول کا یہ متن بھی نظر آیا ہے:
چالابېن عشقې بنیم باغرېمې باش ائیله‌دی
Çalab’ın aşkı benim bağrımı baş eyledi
خدا کے عشق نے میرے جِگر کو زخمی کر دیا

 

[حسان خان]

ائتمیسن نازې بو ویرانه کؤنۆل‌ده سولطان
ائوین آباد اۏلا درویشه نییاز ائیله‌میسن
(شهریار تبریزی)
تم نے [اپنے] ناز کو اِس [میرے] دلِ ویراں میں سُلطان کیا ہے
تمہارا خانہ آباد ہو [کہ] تم نے درویش پر نیاز کی ہے

× اِس بیت میں «نیاز»، «تحفہ و ہدیہ و نذرانۂ درویشاں» یا «وہ نذْر و صدقہ جو مُراد و حاجت کی برآوری کے لیے کسی کو یا کسی جگہ دیتے ہیں» کے مفہوم میں استعمال ہوا ہے۔

Etmisən nazı bu viranə könüldə sultan
Evin abad ola dərvişə niyaz eyləmisən

 

[حسان خان]

شہریار تبریزی کے نام لِکھے گئے ایک منظوم مکتوب سے ایک بند:
آلقېشلاردېم بیر زامان هر کلمه‌نی
سبب نه‌دیر، ائشیتمیرم نغمه‌نی؟
گؤر هاچان‌دېر، گؤر هاچان‌دېر من سنی
آختارېرام دییار-دییار، هارداسان؟
(سُلیمان رُستم)
میں ایک زمانے میں تمہارے ہر لفظ پر [آفریں کرتے ہوئے] کف زنی کرتا تھا۔۔۔ کیا سبب ہے کہ میں [اب مزید] تمہارا نغمہ نہیں سُن رہا؟۔۔۔ دیکھو کب سے، دیکھو کب سے میں تم کو دیار دیار تلاش کر رہا ہوں، تم کہاں ہو؟
× کف زنی کرنا = تالی بجانا

Alqışlardım bir zaman hər kəlməni,
Səbəb nədir, eşitmirəm nəğməni?
Gör haçandır, gör haçandır mən səni.
Axtarıram diyar-diyar, hardasan?

× شاعر کا تعلق شُورَوی آذربائجان سے تھا۔
× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

ائل بیلیر، یۏخ ماهنېما، یۏخ شئعریمه سرحد منیم،
سؤزلریم دیل‌لرده‌دیر، تبریزده‌دیر، زنجان‌دادېر.
(سُلیمان رُستم)
خَلق جانتی ہے کہ میرے نغمے، میری شاعری کی [کوئی] سرحد نہیں ہے۔۔۔ میرے سُخن زبانوں پر ہیں، تبریز میں ہیں، زنجان میں ہیں۔

El bilir, yox mahnıma, yox şerimə sərhəd mənim,
Sözlərim dillərdədir, Təbrizdədir, Zəncandadır.

× شاعر کا تعلق شُورَوی آذربائجان سے تھا۔
× «تبریز» اور «زنجان» ایرانی آذربائجان کے شہر ہیں۔

 

[حسان خان]

اؤزگه بیر تۏرپاق‌دا یۏخ‌دور، یۏخ گؤزۆم - عالم بیلیر،
وارلېغېم، عئشقیم، منیم روحوم آذربایجان‌دادېر.
(سُلیمان رُستم)
عالَم جانتا ہے کہ میری نظر کسی [بھی] دیگر خاک پر نہیں ہے، نہیں ہے۔۔۔ میری ہستی، میرا عشق، میری روح آذربائجان میں ہے۔

Özgə bir torpaqda yoxdur, yox gözüm - aləm bilir,
Varlığım, eşqim, mənim ruhum Azərbaycandadır.

 

[حسان خان]

باخدېقجا حۆسنۆنه دۏیمایېر گؤزۆم،
تبریزیم، تبریزیم، گؤزل تبریزیم!
(سُلیمان رُستم)
تمہارے حُسن پر نگاہ کرتے کرتے میری چشم سیر نہیں ہوتی۔۔۔ اے میرے تبریز، اے میرے تبریز، اے میرے زیبا تبریز!

Baxdıqca hüsnünə doymayır gözüm,
Təbrizim, Təbrizim, gözəl Təbrizim!

× شاعر کا تعلق شُورَوی آذربائجان سے تھا۔
× مندرجۂ بالا بیت گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

نئیله‌ییم، دۏست‌لار، یئنه قان قارداشېم توفان‌دادېر،
یئلکه‌نیم - هر دالغاسې، داغ‌دان بؤیۆک عۆممان‌دا‌دېر.
(سُلیمان رُستم)
اے دوستو! میں کیا کروں، میرا خونی برادر دوبارہ طوفان میں ہے۔۔۔ میری بادبانی کشتی ایسے اوقیانوس میں ہے کہ جس کی ہر موج کوہ سے بھی زیادہ کبیر و بُلند ہے۔

Neyləyim, dostlar, yenə qan qardaşım tufandadır,
Yelkənim - hər dalğası, dağdan böyük ümmandadır.

 

[حسان خان]

بیرجه آن اۏلسون دا آیرېلمېر اۏ تای‌دان گؤزلریم،
تبریزین هر گوشه‌سی باش‌دان-باشا آل قان‌دا‌دېر.
(سُلیمان رُستم)
میری چشمیں ایک لمحہ بھی اُس جانب سے جُدا نہیں ہوتیں۔۔۔ تبریز کا ہر گوشہ سر تا سر سُرخ خون میں [آغُشتہ] ہے۔

Bircə an olsun da ayrılmır o taydan gözlərim,
Təbrizin hər guşəsi başdan-başa al qandadır.

 

[حسان خان]

یوردومون هر ذرره‌سی دۏغما، عزیزدیر کؤنلۆمه،
وصله یۏل‌لار آختاران کؤنلۆم هله هیجران‌دادېر.
(سُلیمان رُستم)
میرے وطن کا ہر ذرّہ میرے دل کے لیے سگا و عزیز ہے۔۔۔ وصل کی جانب راہیں تلاش کر رہا میرا دل ہنوز ہِجراں میں ہے۔

Yurdumun hər zərrəsi doğma, əzizdir könlümə,
Vəslə yollar axtaran könlüm hələ hicrandadır.

 

[حسان خان]

سنین چیچه‌یینه، گۆلۆنه قوربان!
منه قارداش دئیه‌ن دیلینه قوربان!
وطه‌نینه قوربان، ائلینه قوربان!
باخدېقجا حۆسنۆنه دۏیمایېر گؤزۆم،
تبریزیم، تبریزیم، گؤزل تبریزیم!
(سُلیمان رُستم)
[میں] تمہارے غُنچہ و گُل پر قُربان!۔۔۔ [میں] تمہاری اُس زبان پر قُربان جو مجھ کو 'برادر' کہتی ہے!۔۔۔ [میں] تمہارے وطن پر قُربان، تمہارے مردُم پر قُربان!۔۔۔ تمہارے حُسن پر نگاہ کرتے کرتے میری چشم سیر نہیں ہوتی۔۔۔ اے میرے تبریز، اے میرے تبریز، اے میرے زیبا تبریز!

Sənin çiçəyinə, gülünə qurban!
Mənə qardaş deyən dilinə qurban!
Vətəninə qurban, elinə qurban!
Baxdıqca hüsnünə doymayır gözüm,
Təbrizim, Təbrizim, gözəl Təbrizim!

× شاعر کا تعلق شُورَوی آذربائجان سے تھا۔
× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

اؤزگه تۏرپاغېنا گؤز دیکمه‌میشم،
منه کیفایت‌دیر اؤز گۆلۆستانېم.
یۏلوندا حاضېرام جان‌دان کئچمه‌یه
وطن‌دیر، وطن‌دیر شؤهره‌تیم، شانېم.
(سُلیمان رُستم)
میں نے [کسی] دیگر خاک کی جانب نظر نہیں ٹِکائی ہے۔۔۔ میرے لیے میرا اپنا گُلستان کافی ہے۔۔۔ میں اُس کی راہ میں جان قُربان کر دینے کے لیے حاضر و آمادہ ہوں۔۔۔ میری شُہرت و شان وطن ہے، وطن ہے۔

Özgə torpağına göz dikməmişəm,
Mənə kifayətdir öz gülüstanım.
Yolunda hazıram candan keçməyə
Vətəndir, Vətəndir şöhrətim, şanım.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

منی یاندېردې فۆضولی کیمی هیجران دردی
اوزون ایل‌لر دئمه‌دیم خالقا بو پۆنهان دردی
(سُلیمان رُستم)
«فُضولی» کی طرح مجھ کو دردِ ہجراں نے جلا دیا۔۔۔ کئی سالوں تک میں نے یہ دردِ پنہاں خَلق سے نہیں کہا۔

Məni yandırdı Füzuli kimi hicran dərdi,
Uzun illər demədim xalqa bu pünhan dərdi.

 

[حسان خان]

بیر گؤزل واردې اۏ ساحیل‌ده، زۆلئیخایدې آدې
ایلک باخېش‌دان من اۏنون حۆسنۆنه حئیران اۏلدوم
(سُلیمان رُستم)
اُس ساحل پر ایک زیبا تھی، جس کا نام زُلیخا تھا۔۔۔ اوّلین نگاہ [ہی] سے میں اُس کے حُسن پر والِہ و مفتون ہو گیا۔

Bir gözəl vardı o sahildə, Züleyxaydı adı,
İlk baxışdan mən onun hüsnünə heyran oldum.

 

[حسان خان]

شُورَوی آذربائجانی شاعر کی ایرانی آذربائجانیوں کے نام کہی گئی ایک بیت:
قان قارداشېم! تک دئییل‌سن دؤیۆش‌لرده، قولاق آس،
هر گۆن سنی سسله‌ییرم اوجا داغ‌لار باشېندان!
(سُلیمان رُستم)
اے میرے خونی برادر! تم نبَردوں میں تنہا نہیں ہو، کان دھرو۔۔۔ میں ہر روز تم کو بُلند کوہوں کے قُلّے سے صدا کرتا ہوں۔
× قُلّہ = چوٹی

Qan qardaşım! Tək deyilsən döyüşlərdə, qulaq as,
Hər gün səni səsləyirəm uca dağlar başından!