شمشاد
لائبریرین
کہاوت ہے : ڈھکی رجے تے کوئی نہ بجھے
پر کِنا وی گھٹ کے ڈھکن رکھو، ہواڑ تاں نکل ہی جاندی ہے۔ خاص طور تے پنڈ دی سبھیتا و چ جتھے ہر اک دی گل ہر اک نوں پتہ ہندی ہے۔ لوکیں ہر قسم دی ہواڑ نوں بڑی دلچسپی نال سنگھدے نیں۔ گرماں گرم محبتاں تاں بدلیاں وانگ اڈدیاں نے۔ شرم تے کٹ توں ڈردے منڈے کڑیاں تاں اک دوجے نوں نہیں سن مل سکدے۔ پر ویاہیاں ہویاں نوں کوئی کجھ کہندا وی گھٹ سی تے اوہناں نوں پردہ پاؤنا وی آؤندا سی۔ جے گل نکل وی جائے تاں کناں وچ ہی ہندی سی۔ ڈھنڈورا کوئی نہیں سی پٹدا۔ محبتاں کئی سن پر جیہڑیاں دا ہر بچے بڈھے نوں پتہ سی، لکھن جوگ ہن۔
ترلوک تے کشلیا ترلوک اک منیا ہویا شاعر سی۔ خوبصورت سی۔ نوجوان سی۔ پنڈ دے اک شاہوکار دا پتر سی۔ بازار و چ اوس دی پکے تھڑے والی سوہنی دوکان سی۔ دو نکے نکے بچے سن۔ ووہٹی گورے رنگ دی سوہنی سی۔ ٹبر کھلے گھر و چ اکٹھا رہندا سی۔ کوٹھے دے پچھلے پاسے، دوجے ویہڑے و چ ڈھونڈے سنیارے دا گھر سی۔ کجے ہوئے ویہڑے و چ سیخاں والا مگ سی۔ کوٹھے تے کوئی ہوئے تاں نظر آ جاندا سی۔ نال ہی پوڑیاں سن۔ ماں پتر گھر وچ رہندے سن۔ ماں دی خاطر ڈھونڈے نے ویاہ نہیں سی کرایا۔ ماں دے گزرن تک عمر ڈھل گئی۔ ڈھونڈے نوں پیسے دے کے ویاہ کرانا پیا۔ کشلیا (کرشن مہاراج وانگ) کانسی رنگ دی سی۔ پر اوہدے نقش حوراں نوں مات کردے سن۔ شرمسار سی۔ اکھاں ہمیشہ نیویاں رکھدی سی۔ اوس دی خوبصورتی دا مل جاں سنگتراش جاں شاعر جاں بت پرست ہی پا سکدا سی۔ ہمیشہ سادہ پر رنگدار شلوار قمیض تے گھر دی رنگدار چنی پاؤندی سی۔
عورتاں ترلوک دی ہٹی تے انگریزی صابن، مسالے تے رنگ لین عام جاندیاں سن۔ کشلیا وی کدی کدائیں جاندی سی۔ ایہناں موقعیاں تے ترلوک تے کشلیا دے وچکار کھچ پیدا ہو گئی۔ اکھاں و چ اکھاں پئے گئیاں۔ سودا لیندیاں دیندیاں ہتھ نال ہتھ وی لگ جاندا۔ گولیاں دا جھونگا دیندیاں ہویاں موقع ملے تاں ہتھ وی پھڑ لیندا۔ پیار پئے گیا۔ اک واری کشلیا نوں نظر رکھدیاں ہویاں ترلوک نے کویتا وی لکھی۔ جوبن، پتلی کمر، تکھے نقش، شرماندیاں اکھاں، نماں نماں ہاسہ، کولے کولے انگ، موتیاں دی مالا وانگ پرو دتے۔ جدوں کدی ڈھونڈا پھیری تے ہور پنڈ جاندا تاں ترلوک آپنیاں پوڑیاں چڑھ کے ڈھونڈے دیاں پوڑیاں وچوں اتر کے اڈیکدی کشلیا نوں جا جپھی پاؤندا۔ نکے جہے گھر و چ دوویں کلے۔
آؤندے جاندے نوں محلے دی زنانیاں نے ویکھ لیا پر گلاں نہیں سن کردیاں۔ آپنے گھر والیاں نوں تاں اکا نہیں سن دسدیاں۔ چپ چپیتے سہیلیاں کناں وچ گل کرکے سواد لیندیاں سن۔
گل نکل گئی۔ نوجوان اکھاں پھاڑ پھاڑ کے کشلیا ول ویکھن لگ پئے۔ اک ہور ترلوک نے تاں پوری ٹنگ اڑا دتی۔ پہلوں تاں بھری سبھا وچ طعنہ ماریا کہ شاعر صاحب نے منہ کالا کیتا اے۔ ترلوک شریف سی۔ اوہنے سونہہ کھاہدی کہ ہن کدی وی پوڑیاں نہیں اترے گا۔ فیر ہوش دے مارے دوجے ترلوک نے اک وچولی ہتھ کشلیا نوں سنیہے بھیجے، تکڑا سی۔ ڈرایا دھمکایا وی تے تحفے وی بھیجے۔ وچولی نے دوہاں دا میل کرا دتا۔ کشلیا پھس گئی۔ اک خالی مکان وچ کام واشنا نوں پورا کرن لئی دوویں ملن لگ پئے۔ سلسلہ تاں کنا چر چلدا رہا پر کدی کدائیں کشلیا ہؤکے بھردی سی۔ اوہدا پہلا پیار تاں چن چکور وانگ سچا سی۔ تے دوجا توے دا پٹھا پاسہ۔
بیگم نظیر تے بشیر لوہاراں دی مسجد دے مولوی صاحب، میاں حسن محمد دے وڈے منڈے لہور علیگڑھ کم کردے سن۔ چھوٹا ڈسکے ہائی سکول و چ پڑھدا سی۔ مولوی صاحب دی اکھ دا تارہ سی۔ کسے وجہ کرکے بشیر نے سکول چھڈ دتا۔ کرتار دا جماعتی سی۔ اوس نے بڑا منایا پر بشیر آکھے کہ بس، میں ہور نہیں پڑھنا۔ مولوی صاحب نے کرتار دا پیو ٹھیکے دار بڑے قریبی سجن سن۔ مولوی صاحب نے صلاح منگی کہ بشیر دا کیہ کراں۔ ٹھیکے دار نے آکھیا کہ اس نوں کار چلانی سکھا دیو۔ ایہہ نواں تے عزت والا کم اے۔ نوکری ضرور مل جاوے گی۔ بشیر لہور چلا گیا۔ کار چلانی سکھ لئی۔ تجربہ وی ہو گیا۔ پر بشیر دا لاہور دل نہ لگیا۔ واپس پنڈ آ گیا۔ بشیر تاں خوش سی پر میاں صاحب نوں فکر۔
ڈسکے صدر بازار و چ ڈاکٹر نذیر احمد ایم. بی. بی. ایس. دا کلینک سی۔ مریضاں دی بھیڑ لگی رہندی سی۔ ڈاکٹر صاحب تے ٹھیکے دار بڑے دوست سن۔ ہر سال اکٹھے لہور جا کے نواں ریلے دا ولیتی سائیکل خریددے سن۔ لہور و چ ٹھیکے دار دیاں کئی ڈاراں سن۔ ٹھیکے دار دا کوئی منڈا بیمار ہو جائے تاں ڈاکٹر صاحب سائیکل تے پنڈ آ کے ٹیکا لاؤندے ہندے سن۔ ویلا آیا ڈاکٹر صاحب نے کار خرید لئی۔ اک واری کار تے ٹھیکے دار نوں ملن پنڈ آئے۔ چھوٹے وڈے کار ویکھن نوں اکٹھے ہو گئے۔ مولوی صاحب ترنت ٹھیکے دار دی بیٹھک و چ جا پہنچے۔ کن وچ کجھ آکھیا۔ ٹھیکے دار نے سینت ماری۔ بشیر نوں سدیا گیا۔ ٹھیکے دار نے ڈاکٹر صاحب نوں آکھیا کہ بشیر ساڈا منڈا ہے۔ ودھیا ڈرائیور ہے۔ پڑھیا ہویا وی ہے۔ بشیر بڑا سوہنا سی۔ بول چال دا مٹھا سی۔ بڑے ادب دے نال ڈاکٹر صاحب دے ساہمنے کھلو گیا۔ ڈاکٹر صاحب نے پچھ پرتیت کیتی۔ بشیر نے ڈاکٹر صاحب دا دل موہ لیا۔ نوکری مل گئی۔
بشیر دا کم سی سویرے بچیاں نوں سکولے چھڈے، فیر ڈاکٹر صاحب نوں لے کے جائے، گھر آ کے ڈاکٹر صاحب دا کھانا لے کے جائے۔ واپس آ کے بیگم صاحبہ نوں ایدھر اودھر لے جائے۔ بیگم صاحب دا نک بڑا اُچا سی۔ بشیر وچوں ہسدا پر اُتوں بیگم دے پیراں دی خاک بنیا رہندا۔ سکول توں بعد بچیاں نوں تے فیر ڈاکٹر صاحب نوں گھر لے آوے۔ رات نوں واپس پنڈ۔ بشیر کول ویہلا ویلا واہوا ہندا سی کیونجے چھوٹا جیہا شہر ہون کرکے ساریاں تھاواں اک ادھا میل ہی دور سن۔ بچیاں دے نال کھیڈدا۔ بچیاں نوں اینا پیار ہو گیا کہ رات پئی جدوں بشیر پنڈ جان لگے تاں اوس دیاں لتاں نال چنبڑ جان۔ کئی واری سائیکل دی پھوک کڈھ دین تے ماں نوں آکھن کہ رات ایتھے رہے۔ بیگم صاحبہ نوں بڑا چنگا لگدا کہ بچے خوش نیں۔ بشیر واسطے دل و چ نگھ پیدا ہو گیا۔
گھر دی صفائی والی سویرے آئے، دو گلاں کرے، کم کر کے چلی جائے۔ رسوئی گھر دے باہر ہندی سی۔ بڈھا باورچی آپنے اڈے تے ہولی ہولی رڑیا رہے۔ مالی دا کم تاں باہر دا ہندا ہی سی۔ گھر و چ بیگم صاحبہ اکلی۔ اندر صرف بشیر آؤندا جاندا سی۔ تنہائی وچ، ویہلی بیگم صاحبہ دے اندر بشیر کھب گیا۔ پیار جاگ اٹھیا۔ لاٹاں نکل آئیاں۔ ڈاکٹر صاحب نوں چھڈ کے آوے تاں بیگم دیاں کھلیاں باواں بشیر نوں لپیٹ لین۔ ہر روز جدوں ویلا ملے تاں بشیر بیگم اک مک۔ خوش بیگم، ڈاکٹر صاحب تے بچیاں ول وی زیادہ دھیان دین لگ پئی۔ گھر دی ہوا بدل گئی۔ ویلا لنگھدا گیا۔ ڈاکٹر صاحب نوں شک پے گیا۔ اوہناں بشیر دی چھٹی کر دتی۔
کرتار دا ہائی سکول دا آخری سال سی۔ ڈاکٹر صاحب دا وڈا منڈا مودی، کرتار دا جماعتی سی۔ بشیر کجھ لکھ کے کرتار نوں دیوے، کرتار مودی کاپی و چ رکھ دیوے، مودی رقعہ ماں نوں دے دیوے۔ کسے وی رقعے دا جواب نہ آیا۔ کرتار دسویں پاس کرکے لہور کالج چلا گیا۔ بشیر نوں نندہ بس سروس دی نوکری مل لئی۔ چھٹی والے دن پنڈ رہندا سی۔ جدوں کرتار چھٹیاں نوں پنڈ آوے تاں دوویں مسجد دے کول بنھی تے بہہ کے دل سانجھے کردے۔ بشیر گیت گایا کردا سی
سدا نہ باغیں بلبل بولے
سدا نہ باغ بہاراں۔
سدا جوانی نال نہیں نبھنی
سدا ناں صحبت یاراں۔
جنداں تے وساوا: گیہنا تے لیہنا دو بھرا سن۔ تیہہ کلے ڈوماں والے کھوہ تے زمین سی۔ بڑے سوکھے سن۔ ہسدا، کھیڈدا گیہنا بڑا بے پرواہ آدمی سی۔ نہ فکر نہ فاقہ۔ جوان عمر وچ مر گیا۔ پتلے وجود والا لہنا واہی وچ رجھیا رہندا۔ ہور کوئی دلچسپی نہیں سی۔ کٹھور تے رکھا سی۔ ہر اک ول کرڑی نظر نال ویکھدا۔ ہر ویلے تن کپڑے چھوٹی دستار، باہاں والی لمی بنین تے کچھہرا تے گاترے والی کرپان پائی رکھدا سی۔ سارے اوہنوں سنگھ صاحب کہندے سن، کنوارا سی۔ چاچا تے اوس دے پتر نہیں سن چاہندے کہ کوئی ساک آئے۔ ساری زمین اوہناں دے ورثے وچ آ جاوے گی۔ پکی عمر دا ہو گیا۔
جائداد دی کنسوا سن کے اک چنگے رشتے والے آ گئے۔ کھیتاں و چ ہی لہنا سنگھ دی تلی تے روپیہ رکھیا۔ سنگھ صاحب نے سکھی اصولاں دے مطابق سادہ ویاہ کیتا۔ جنداں نے آ کے گھر وی وسایا تے محلے و چ آپنی دھاک وی وکھا دتی۔ جنداں دے کئی شوق سن۔ جس دن سر دھووے، نین آؤندی۔ ہتھ پیر گھٹدی۔ سر نوں تیل لاؤندی۔ واہ واہ مالش کردی۔ ادھا دن لا کے وال واہندی، گت کردی، مینڈیاں بناؤندی، کجل پاؤندی۔ موٹیاں موٹیاں اکھاں، جوبن نال بھریا ہویا سینہ، جنداں اک ہیر لگدی۔
سنگھ صاحب جس طرحاں فضول خرچی نہیں سی کردا، اوسے طرحاں ووہٹی دے نال وقت گزارن و چ کرس کردا سی۔ جنداں نوں اک گھاٹ کھائی جاندی سی۔ وقت لنگھدا جا رہیا سی۔ اجے حاملہ نہیں سی ہوئی۔ سنتاں، سادھواں، فقیراں دیاں جھولیاں بھر دیندی۔ ہولی ہولی جنداں ڈھلی پے گئی۔ مکھن کھائے، لسی پیئے، پراؤنٹھے کھائے، ہوراں نوں کھوائے۔ سارا دن زنانیاں نال گپاں مار کے گزار دیندی۔ موٹی ہو گئی۔ آپنے رجھیویں لئی تے سنگھ صاحب دے پیسے چنگے پاسے لاؤن لگ پئی۔ بیاج اکا نہ لوے۔ فراخ دل جنداں، اگے نالوں وی مشہور ہو گئی۔
جمشید پور لوہے دے کارخانے دھڑا دھڑ بن رہے سن۔ مستریاں دی بڑی منگ سی۔ پنڈ دا وساوا سنگھ جمشید پور و چ راجگیری کردا سی۔ بڑے چنگے پیسے بنائے۔ پنڈ نواں گھر بناؤن لئی آیا۔ پکیاں اٹاں، پکی لکڑ، چونے دی چنائی، گچ دا کم، نکے جہے تھاں وچ کئی کجھ لا دتا۔ پیسے مک گئے۔ ووہٹی دے زیور گہنے پاؤن نوں تیار ہو گیا۔ اک زنانی، وساوے دی چنگی جانوں، جنداں توں کدی کدائیں پیسے اُدھارے لیندی سی۔ چنگی بندی سی۔ اوس نے جنداں نوں منا لیا کہ وساوا بھاویں آدمی اے، اوہدی لوڑ پوری کر دیوے تے سود بھاویں گردوارے جاں سکول نوں دے دیوے۔ جنداں من گئی۔
وساوا رومال و چ لپیٹیاں ٹومباں لے کے آیا۔ جنداں برانڈے چوں اٹھ کے پسار و چ چلی گئی۔ ٹومباں لے کے پیسے دے دتے۔ پر دوہاں دی اکھ لڑ گئی۔ دل دھڑک اٹھے۔ دو دناں بعد وساوا ہور ٹومباں لے کے آیا۔ دوویں پسار و چ چلے گئے۔ گرما گرمی ہو گئی۔ کجھ چر پچھوں وساوا پیسے ہتھ وچ پھڑی باہر آ گیا۔ کوئی ایہہ نہ سوچے کہ سودا نہیں ہویا۔ وساوا عام آؤن لگ پیا۔ کدی پیسے ہتھ و چ پھڑی آوے، کجھ چر بعد ٹومباں دا رومال بھریا لے کے چلا جاوے۔ کدی ٹومباں لے آوے تے پیسے لے جاوے۔ محلے دیاں عورتاں ویکھدیاں پر کماں و چ رجھیاں نے کوئی غور نہ کیتا۔
بھُوا ملکھاں گلی دے بوہے کول آپنی ٹیسی تے روز بیٹھدی سی۔ بازار دی آؤندی جاندی رونق ویکھدی سی۔ اوہنوں خیال آیا کہ وساوا اینی واری کیوں آؤندا ہے۔ زندہ سنگھ صاحب رشتے دار سی پر آپس و چ گل بات کوئی نہیں سی۔ اک دن بھُوا نے نوٹ کیتا کہ وساوا چر دا اجے اندر ہی وڑیا ہویا ہے۔ کھوہ تے سنیہا بھیج دتا۔ سنگھ صاحب ٹوکا کچھ لئی فٹا فٹ آ گیا۔ پسار دا دروازہ اندروں بند سی۔ زور دی کھڑکایا۔ جنداں ہولی جہے بولی آؤنی پئی آن۔ اکھاں ملدی نے آ کے دروازہ کھولیا۔ ٹوکا ہتھ و چ لے کے سنگھ صاحب نے سارا پسار ویکھیا۔ پچھلیاں کوٹھڑیاں وچ منجیاں دے تھلے۔ صندوقاں دے پچھے، رضائیاں والے ٹرنک وچ، ساری تھاں چھان ماری۔ کوئی نظر نہ آیا۔ ٹوکا نال، شام پئے گئی۔ سنگھ صاحب تاں گوانڈھناں نال کدی بولیا وی نہیں سی۔ ہر کوئی چپ۔ دھار کڈھن دا ویلا ہو گیا۔ آخر سنگھ صاحب اٹھ کے کھوہ نوں چلا گیا۔ کجھ چر پچھوں کسے نے وساوے نوں کوٹھیوں کوٹھی پچھلے پاسے جاندیاں ویکھیا۔ ہندو سنیاریاں دی پوڑی توں اتر کے گھر نوں چلا گیا۔ کجھ دن بعد جمشید پور نوں کوچ کر گیا۔ جنداں دیاں آساں پوریاں ہو گئیاں۔ نوویں مہینے منڈا جمیا۔ زنانیاں و چ کھسر پھسر ہو رہی سی۔ جنداں دے مزیدار کارنامے دا راز کھل گیا، پر بڑے چر پچھوں، منڈے نوں کھڈاؤندی جنداں ہس کے کہہ دیوے کہ مینوں نہیں پتہ۔
جو کجھ ہویا اوہ اک کمال دا ڈرامہ سی۔ پسار وچ اک بڑا وڈا مٹی دا بھڑولا سی۔ ایہہ بھڑولے کھلے گھیرے دے ہندے سن۔ زمین توں لے کے چھت توں کوئی چار گٹھاں نیویں۔ مٹی دے مساماں کرکے وچ بھری ہوئی کنک خراب نہیں سی ہندی۔ درجہ حرارت تے نمی اکو جہی رہندی سی۔ کھپرا نہیں سی لگدا۔ تھلے دے کول دانے کڈھن واسطے موری ہندی سی۔ اپروں دانے پاون واسطے منہ کھلا ہندا سی تے مٹی دے ڈھکن نال بند کیتا جاندا سی۔ جدوں وی کنڈا کھڑکیا، جنداں نے منجی کھڑی کرکے وساوے نوں و چ واڑ دتا، اُتے ڈھکن رکھ دتا تے منجی دوجی گٹھے ڈاہ دتی تے سرھانا وی رکھ دتا۔ جنداں نوں ویلے سر ٹھیک سجھ گئی۔ منٹ وی اک لگا۔ سنگھ صاحب ٹوکا لے کے تلاشی کردا رہیا تے جنداں آرام نال منجی تے لیٹی رہی جویں کجھ نہیں ہویا۔ ویلے دی سوچ نے قتل بچا دتا۔
(شمشیر سنگھ)
پر کِنا وی گھٹ کے ڈھکن رکھو، ہواڑ تاں نکل ہی جاندی ہے۔ خاص طور تے پنڈ دی سبھیتا و چ جتھے ہر اک دی گل ہر اک نوں پتہ ہندی ہے۔ لوکیں ہر قسم دی ہواڑ نوں بڑی دلچسپی نال سنگھدے نیں۔ گرماں گرم محبتاں تاں بدلیاں وانگ اڈدیاں نے۔ شرم تے کٹ توں ڈردے منڈے کڑیاں تاں اک دوجے نوں نہیں سن مل سکدے۔ پر ویاہیاں ہویاں نوں کوئی کجھ کہندا وی گھٹ سی تے اوہناں نوں پردہ پاؤنا وی آؤندا سی۔ جے گل نکل وی جائے تاں کناں وچ ہی ہندی سی۔ ڈھنڈورا کوئی نہیں سی پٹدا۔ محبتاں کئی سن پر جیہڑیاں دا ہر بچے بڈھے نوں پتہ سی، لکھن جوگ ہن۔
ترلوک تے کشلیا ترلوک اک منیا ہویا شاعر سی۔ خوبصورت سی۔ نوجوان سی۔ پنڈ دے اک شاہوکار دا پتر سی۔ بازار و چ اوس دی پکے تھڑے والی سوہنی دوکان سی۔ دو نکے نکے بچے سن۔ ووہٹی گورے رنگ دی سوہنی سی۔ ٹبر کھلے گھر و چ اکٹھا رہندا سی۔ کوٹھے دے پچھلے پاسے، دوجے ویہڑے و چ ڈھونڈے سنیارے دا گھر سی۔ کجے ہوئے ویہڑے و چ سیخاں والا مگ سی۔ کوٹھے تے کوئی ہوئے تاں نظر آ جاندا سی۔ نال ہی پوڑیاں سن۔ ماں پتر گھر وچ رہندے سن۔ ماں دی خاطر ڈھونڈے نے ویاہ نہیں سی کرایا۔ ماں دے گزرن تک عمر ڈھل گئی۔ ڈھونڈے نوں پیسے دے کے ویاہ کرانا پیا۔ کشلیا (کرشن مہاراج وانگ) کانسی رنگ دی سی۔ پر اوہدے نقش حوراں نوں مات کردے سن۔ شرمسار سی۔ اکھاں ہمیشہ نیویاں رکھدی سی۔ اوس دی خوبصورتی دا مل جاں سنگتراش جاں شاعر جاں بت پرست ہی پا سکدا سی۔ ہمیشہ سادہ پر رنگدار شلوار قمیض تے گھر دی رنگدار چنی پاؤندی سی۔
عورتاں ترلوک دی ہٹی تے انگریزی صابن، مسالے تے رنگ لین عام جاندیاں سن۔ کشلیا وی کدی کدائیں جاندی سی۔ ایہناں موقعیاں تے ترلوک تے کشلیا دے وچکار کھچ پیدا ہو گئی۔ اکھاں و چ اکھاں پئے گئیاں۔ سودا لیندیاں دیندیاں ہتھ نال ہتھ وی لگ جاندا۔ گولیاں دا جھونگا دیندیاں ہویاں موقع ملے تاں ہتھ وی پھڑ لیندا۔ پیار پئے گیا۔ اک واری کشلیا نوں نظر رکھدیاں ہویاں ترلوک نے کویتا وی لکھی۔ جوبن، پتلی کمر، تکھے نقش، شرماندیاں اکھاں، نماں نماں ہاسہ، کولے کولے انگ، موتیاں دی مالا وانگ پرو دتے۔ جدوں کدی ڈھونڈا پھیری تے ہور پنڈ جاندا تاں ترلوک آپنیاں پوڑیاں چڑھ کے ڈھونڈے دیاں پوڑیاں وچوں اتر کے اڈیکدی کشلیا نوں جا جپھی پاؤندا۔ نکے جہے گھر و چ دوویں کلے۔
آؤندے جاندے نوں محلے دی زنانیاں نے ویکھ لیا پر گلاں نہیں سن کردیاں۔ آپنے گھر والیاں نوں تاں اکا نہیں سن دسدیاں۔ چپ چپیتے سہیلیاں کناں وچ گل کرکے سواد لیندیاں سن۔
گل نکل گئی۔ نوجوان اکھاں پھاڑ پھاڑ کے کشلیا ول ویکھن لگ پئے۔ اک ہور ترلوک نے تاں پوری ٹنگ اڑا دتی۔ پہلوں تاں بھری سبھا وچ طعنہ ماریا کہ شاعر صاحب نے منہ کالا کیتا اے۔ ترلوک شریف سی۔ اوہنے سونہہ کھاہدی کہ ہن کدی وی پوڑیاں نہیں اترے گا۔ فیر ہوش دے مارے دوجے ترلوک نے اک وچولی ہتھ کشلیا نوں سنیہے بھیجے، تکڑا سی۔ ڈرایا دھمکایا وی تے تحفے وی بھیجے۔ وچولی نے دوہاں دا میل کرا دتا۔ کشلیا پھس گئی۔ اک خالی مکان وچ کام واشنا نوں پورا کرن لئی دوویں ملن لگ پئے۔ سلسلہ تاں کنا چر چلدا رہا پر کدی کدائیں کشلیا ہؤکے بھردی سی۔ اوہدا پہلا پیار تاں چن چکور وانگ سچا سی۔ تے دوجا توے دا پٹھا پاسہ۔
بیگم نظیر تے بشیر لوہاراں دی مسجد دے مولوی صاحب، میاں حسن محمد دے وڈے منڈے لہور علیگڑھ کم کردے سن۔ چھوٹا ڈسکے ہائی سکول و چ پڑھدا سی۔ مولوی صاحب دی اکھ دا تارہ سی۔ کسے وجہ کرکے بشیر نے سکول چھڈ دتا۔ کرتار دا جماعتی سی۔ اوس نے بڑا منایا پر بشیر آکھے کہ بس، میں ہور نہیں پڑھنا۔ مولوی صاحب نے کرتار دا پیو ٹھیکے دار بڑے قریبی سجن سن۔ مولوی صاحب نے صلاح منگی کہ بشیر دا کیہ کراں۔ ٹھیکے دار نے آکھیا کہ اس نوں کار چلانی سکھا دیو۔ ایہہ نواں تے عزت والا کم اے۔ نوکری ضرور مل جاوے گی۔ بشیر لہور چلا گیا۔ کار چلانی سکھ لئی۔ تجربہ وی ہو گیا۔ پر بشیر دا لاہور دل نہ لگیا۔ واپس پنڈ آ گیا۔ بشیر تاں خوش سی پر میاں صاحب نوں فکر۔
ڈسکے صدر بازار و چ ڈاکٹر نذیر احمد ایم. بی. بی. ایس. دا کلینک سی۔ مریضاں دی بھیڑ لگی رہندی سی۔ ڈاکٹر صاحب تے ٹھیکے دار بڑے دوست سن۔ ہر سال اکٹھے لہور جا کے نواں ریلے دا ولیتی سائیکل خریددے سن۔ لہور و چ ٹھیکے دار دیاں کئی ڈاراں سن۔ ٹھیکے دار دا کوئی منڈا بیمار ہو جائے تاں ڈاکٹر صاحب سائیکل تے پنڈ آ کے ٹیکا لاؤندے ہندے سن۔ ویلا آیا ڈاکٹر صاحب نے کار خرید لئی۔ اک واری کار تے ٹھیکے دار نوں ملن پنڈ آئے۔ چھوٹے وڈے کار ویکھن نوں اکٹھے ہو گئے۔ مولوی صاحب ترنت ٹھیکے دار دی بیٹھک و چ جا پہنچے۔ کن وچ کجھ آکھیا۔ ٹھیکے دار نے سینت ماری۔ بشیر نوں سدیا گیا۔ ٹھیکے دار نے ڈاکٹر صاحب نوں آکھیا کہ بشیر ساڈا منڈا ہے۔ ودھیا ڈرائیور ہے۔ پڑھیا ہویا وی ہے۔ بشیر بڑا سوہنا سی۔ بول چال دا مٹھا سی۔ بڑے ادب دے نال ڈاکٹر صاحب دے ساہمنے کھلو گیا۔ ڈاکٹر صاحب نے پچھ پرتیت کیتی۔ بشیر نے ڈاکٹر صاحب دا دل موہ لیا۔ نوکری مل گئی۔
بشیر دا کم سی سویرے بچیاں نوں سکولے چھڈے، فیر ڈاکٹر صاحب نوں لے کے جائے، گھر آ کے ڈاکٹر صاحب دا کھانا لے کے جائے۔ واپس آ کے بیگم صاحبہ نوں ایدھر اودھر لے جائے۔ بیگم صاحب دا نک بڑا اُچا سی۔ بشیر وچوں ہسدا پر اُتوں بیگم دے پیراں دی خاک بنیا رہندا۔ سکول توں بعد بچیاں نوں تے فیر ڈاکٹر صاحب نوں گھر لے آوے۔ رات نوں واپس پنڈ۔ بشیر کول ویہلا ویلا واہوا ہندا سی کیونجے چھوٹا جیہا شہر ہون کرکے ساریاں تھاواں اک ادھا میل ہی دور سن۔ بچیاں دے نال کھیڈدا۔ بچیاں نوں اینا پیار ہو گیا کہ رات پئی جدوں بشیر پنڈ جان لگے تاں اوس دیاں لتاں نال چنبڑ جان۔ کئی واری سائیکل دی پھوک کڈھ دین تے ماں نوں آکھن کہ رات ایتھے رہے۔ بیگم صاحبہ نوں بڑا چنگا لگدا کہ بچے خوش نیں۔ بشیر واسطے دل و چ نگھ پیدا ہو گیا۔
گھر دی صفائی والی سویرے آئے، دو گلاں کرے، کم کر کے چلی جائے۔ رسوئی گھر دے باہر ہندی سی۔ بڈھا باورچی آپنے اڈے تے ہولی ہولی رڑیا رہے۔ مالی دا کم تاں باہر دا ہندا ہی سی۔ گھر و چ بیگم صاحبہ اکلی۔ اندر صرف بشیر آؤندا جاندا سی۔ تنہائی وچ، ویہلی بیگم صاحبہ دے اندر بشیر کھب گیا۔ پیار جاگ اٹھیا۔ لاٹاں نکل آئیاں۔ ڈاکٹر صاحب نوں چھڈ کے آوے تاں بیگم دیاں کھلیاں باواں بشیر نوں لپیٹ لین۔ ہر روز جدوں ویلا ملے تاں بشیر بیگم اک مک۔ خوش بیگم، ڈاکٹر صاحب تے بچیاں ول وی زیادہ دھیان دین لگ پئی۔ گھر دی ہوا بدل گئی۔ ویلا لنگھدا گیا۔ ڈاکٹر صاحب نوں شک پے گیا۔ اوہناں بشیر دی چھٹی کر دتی۔
کرتار دا ہائی سکول دا آخری سال سی۔ ڈاکٹر صاحب دا وڈا منڈا مودی، کرتار دا جماعتی سی۔ بشیر کجھ لکھ کے کرتار نوں دیوے، کرتار مودی کاپی و چ رکھ دیوے، مودی رقعہ ماں نوں دے دیوے۔ کسے وی رقعے دا جواب نہ آیا۔ کرتار دسویں پاس کرکے لہور کالج چلا گیا۔ بشیر نوں نندہ بس سروس دی نوکری مل لئی۔ چھٹی والے دن پنڈ رہندا سی۔ جدوں کرتار چھٹیاں نوں پنڈ آوے تاں دوویں مسجد دے کول بنھی تے بہہ کے دل سانجھے کردے۔ بشیر گیت گایا کردا سی
سدا نہ باغیں بلبل بولے
سدا نہ باغ بہاراں۔
سدا جوانی نال نہیں نبھنی
سدا ناں صحبت یاراں۔
جنداں تے وساوا: گیہنا تے لیہنا دو بھرا سن۔ تیہہ کلے ڈوماں والے کھوہ تے زمین سی۔ بڑے سوکھے سن۔ ہسدا، کھیڈدا گیہنا بڑا بے پرواہ آدمی سی۔ نہ فکر نہ فاقہ۔ جوان عمر وچ مر گیا۔ پتلے وجود والا لہنا واہی وچ رجھیا رہندا۔ ہور کوئی دلچسپی نہیں سی۔ کٹھور تے رکھا سی۔ ہر اک ول کرڑی نظر نال ویکھدا۔ ہر ویلے تن کپڑے چھوٹی دستار، باہاں والی لمی بنین تے کچھہرا تے گاترے والی کرپان پائی رکھدا سی۔ سارے اوہنوں سنگھ صاحب کہندے سن، کنوارا سی۔ چاچا تے اوس دے پتر نہیں سن چاہندے کہ کوئی ساک آئے۔ ساری زمین اوہناں دے ورثے وچ آ جاوے گی۔ پکی عمر دا ہو گیا۔
جائداد دی کنسوا سن کے اک چنگے رشتے والے آ گئے۔ کھیتاں و چ ہی لہنا سنگھ دی تلی تے روپیہ رکھیا۔ سنگھ صاحب نے سکھی اصولاں دے مطابق سادہ ویاہ کیتا۔ جنداں نے آ کے گھر وی وسایا تے محلے و چ آپنی دھاک وی وکھا دتی۔ جنداں دے کئی شوق سن۔ جس دن سر دھووے، نین آؤندی۔ ہتھ پیر گھٹدی۔ سر نوں تیل لاؤندی۔ واہ واہ مالش کردی۔ ادھا دن لا کے وال واہندی، گت کردی، مینڈیاں بناؤندی، کجل پاؤندی۔ موٹیاں موٹیاں اکھاں، جوبن نال بھریا ہویا سینہ، جنداں اک ہیر لگدی۔
سنگھ صاحب جس طرحاں فضول خرچی نہیں سی کردا، اوسے طرحاں ووہٹی دے نال وقت گزارن و چ کرس کردا سی۔ جنداں نوں اک گھاٹ کھائی جاندی سی۔ وقت لنگھدا جا رہیا سی۔ اجے حاملہ نہیں سی ہوئی۔ سنتاں، سادھواں، فقیراں دیاں جھولیاں بھر دیندی۔ ہولی ہولی جنداں ڈھلی پے گئی۔ مکھن کھائے، لسی پیئے، پراؤنٹھے کھائے، ہوراں نوں کھوائے۔ سارا دن زنانیاں نال گپاں مار کے گزار دیندی۔ موٹی ہو گئی۔ آپنے رجھیویں لئی تے سنگھ صاحب دے پیسے چنگے پاسے لاؤن لگ پئی۔ بیاج اکا نہ لوے۔ فراخ دل جنداں، اگے نالوں وی مشہور ہو گئی۔
جمشید پور لوہے دے کارخانے دھڑا دھڑ بن رہے سن۔ مستریاں دی بڑی منگ سی۔ پنڈ دا وساوا سنگھ جمشید پور و چ راجگیری کردا سی۔ بڑے چنگے پیسے بنائے۔ پنڈ نواں گھر بناؤن لئی آیا۔ پکیاں اٹاں، پکی لکڑ، چونے دی چنائی، گچ دا کم، نکے جہے تھاں وچ کئی کجھ لا دتا۔ پیسے مک گئے۔ ووہٹی دے زیور گہنے پاؤن نوں تیار ہو گیا۔ اک زنانی، وساوے دی چنگی جانوں، جنداں توں کدی کدائیں پیسے اُدھارے لیندی سی۔ چنگی بندی سی۔ اوس نے جنداں نوں منا لیا کہ وساوا بھاویں آدمی اے، اوہدی لوڑ پوری کر دیوے تے سود بھاویں گردوارے جاں سکول نوں دے دیوے۔ جنداں من گئی۔
وساوا رومال و چ لپیٹیاں ٹومباں لے کے آیا۔ جنداں برانڈے چوں اٹھ کے پسار و چ چلی گئی۔ ٹومباں لے کے پیسے دے دتے۔ پر دوہاں دی اکھ لڑ گئی۔ دل دھڑک اٹھے۔ دو دناں بعد وساوا ہور ٹومباں لے کے آیا۔ دوویں پسار و چ چلے گئے۔ گرما گرمی ہو گئی۔ کجھ چر پچھوں وساوا پیسے ہتھ وچ پھڑی باہر آ گیا۔ کوئی ایہہ نہ سوچے کہ سودا نہیں ہویا۔ وساوا عام آؤن لگ پیا۔ کدی پیسے ہتھ و چ پھڑی آوے، کجھ چر بعد ٹومباں دا رومال بھریا لے کے چلا جاوے۔ کدی ٹومباں لے آوے تے پیسے لے جاوے۔ محلے دیاں عورتاں ویکھدیاں پر کماں و چ رجھیاں نے کوئی غور نہ کیتا۔
بھُوا ملکھاں گلی دے بوہے کول آپنی ٹیسی تے روز بیٹھدی سی۔ بازار دی آؤندی جاندی رونق ویکھدی سی۔ اوہنوں خیال آیا کہ وساوا اینی واری کیوں آؤندا ہے۔ زندہ سنگھ صاحب رشتے دار سی پر آپس و چ گل بات کوئی نہیں سی۔ اک دن بھُوا نے نوٹ کیتا کہ وساوا چر دا اجے اندر ہی وڑیا ہویا ہے۔ کھوہ تے سنیہا بھیج دتا۔ سنگھ صاحب ٹوکا کچھ لئی فٹا فٹ آ گیا۔ پسار دا دروازہ اندروں بند سی۔ زور دی کھڑکایا۔ جنداں ہولی جہے بولی آؤنی پئی آن۔ اکھاں ملدی نے آ کے دروازہ کھولیا۔ ٹوکا ہتھ و چ لے کے سنگھ صاحب نے سارا پسار ویکھیا۔ پچھلیاں کوٹھڑیاں وچ منجیاں دے تھلے۔ صندوقاں دے پچھے، رضائیاں والے ٹرنک وچ، ساری تھاں چھان ماری۔ کوئی نظر نہ آیا۔ ٹوکا نال، شام پئے گئی۔ سنگھ صاحب تاں گوانڈھناں نال کدی بولیا وی نہیں سی۔ ہر کوئی چپ۔ دھار کڈھن دا ویلا ہو گیا۔ آخر سنگھ صاحب اٹھ کے کھوہ نوں چلا گیا۔ کجھ چر پچھوں کسے نے وساوے نوں کوٹھیوں کوٹھی پچھلے پاسے جاندیاں ویکھیا۔ ہندو سنیاریاں دی پوڑی توں اتر کے گھر نوں چلا گیا۔ کجھ دن بعد جمشید پور نوں کوچ کر گیا۔ جنداں دیاں آساں پوریاں ہو گئیاں۔ نوویں مہینے منڈا جمیا۔ زنانیاں و چ کھسر پھسر ہو رہی سی۔ جنداں دے مزیدار کارنامے دا راز کھل گیا، پر بڑے چر پچھوں، منڈے نوں کھڈاؤندی جنداں ہس کے کہہ دیوے کہ مینوں نہیں پتہ۔
جو کجھ ہویا اوہ اک کمال دا ڈرامہ سی۔ پسار وچ اک بڑا وڈا مٹی دا بھڑولا سی۔ ایہہ بھڑولے کھلے گھیرے دے ہندے سن۔ زمین توں لے کے چھت توں کوئی چار گٹھاں نیویں۔ مٹی دے مساماں کرکے وچ بھری ہوئی کنک خراب نہیں سی ہندی۔ درجہ حرارت تے نمی اکو جہی رہندی سی۔ کھپرا نہیں سی لگدا۔ تھلے دے کول دانے کڈھن واسطے موری ہندی سی۔ اپروں دانے پاون واسطے منہ کھلا ہندا سی تے مٹی دے ڈھکن نال بند کیتا جاندا سی۔ جدوں وی کنڈا کھڑکیا، جنداں نے منجی کھڑی کرکے وساوے نوں و چ واڑ دتا، اُتے ڈھکن رکھ دتا تے منجی دوجی گٹھے ڈاہ دتی تے سرھانا وی رکھ دتا۔ جنداں نوں ویلے سر ٹھیک سجھ گئی۔ منٹ وی اک لگا۔ سنگھ صاحب ٹوکا لے کے تلاشی کردا رہیا تے جنداں آرام نال منجی تے لیٹی رہی جویں کجھ نہیں ہویا۔ ویلے دی سوچ نے قتل بچا دتا۔
(شمشیر سنگھ)