متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

حُسن نوروزېندا عُشّاقې مُحیّر ائیله‌ین
راستی اۏل سروِ دِل‌جونوڭ گُلِ خندانې‌دور
(احمد پاشا)
حُسن کے نوروز میں عُشّاق کو مُحیّر کرنے والی [چیز] در حقیقت اُس سروِ دل جُو کا گُلِ خنداں ہے۔

Hüsn nev-rûzında ‘uşşâkı muhayyer eyleyen
Râstı ol serv-i dil-cûnuñ gül-i handânıdur

× نوروز، عُشّاق، مُحیّر اور راست موسیقی کے مقاموں (راگوں) کے بھی نام ہیں۔

 

[حسان خان]

ولیم شیکسپیئر کے ایک انگریزی مصرعے کا منظوم تُرکی ترجمہ:
(مصرع)
اېشېلدار گؤڲۆن گؤزۆ، یاقاجاق قادار سېجاق
(طلعت سعید هالمان)
آسمان کی چشم (خورشید)، جلا دینے کی حد تک گرم چمکتی ہے۔

Işıldar göğün gözü, yakacak kadar sıcak,

× مندرجۂ بالا مصرع چودہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

ولیم شیکسپیئر کا انگریزی مصرع:
Sometime too hot the eye of heaven shines,

 

[حسان خان]

بوگۆن مجلس‌ده مست اۏلدوق‌دا یار اغیارا یاسدانمېش
ساناسېن تازه گُل‌دۆر گُلشن ایچره خارا یاسدانمېش
(بورسالې هجری)
اِمروز مجلس میں جب یار مست ہوا تو اُس نے اغیار سے ٹیک لگا لی۔۔۔ تم [اگر دیکھتے تو] گُمان کرتے کہ گویا [ایک] تازہ گُل ہے [کہ] جس نے گُلشن میں خار سے ٹیک لگا لی ہے۔

Bugün meclisde mest oldukda yâr agyâra yasdanmış
Sanasın tâze güldür gülşen içre hâre yasdanmış
(Bursalı Hicrî)

 

[حسان خان]

گؤڭۆل غم‌گین گؤزۆم نم‌گین یاشوم قانا بۏیانېق‌دور
عجب اۏلماز بودور حالی آنوڭ هر کیم که عاشق‌دور
(تاجی‌زاده جعفر چلَبی)
[میرا] دل غمگین، میری چشم نم ناک، اور میرے اشک خون میں رنگے ہیں
یہ تعجب انگیز نہیں ہے [کیونکہ] جو بھی شخص عاشق ہے اُس کا یہی حال ہے

Göñül gamgîn gözüm nem-gîn yaşum kana boyanıkdur
'Aceb olmaz budur hâli anuñ her kim ki 'âşıkdur

 

[حسان خان]

سروِ بُلند‌قامت و معشوقِ دل‌نواز
اۏلمېش نِهالِ گُل گیبی باش‌دان آیاغا ناز
(احمد پاشا)
[وہ] سروِ بُلند قامت و معشوقِ دل نواز، نِہال گُل کی مانند سر تا پا ناز ہو گیا ہے۔

Serv-i bülend-kâmet ü ma'şûk-ı dil-nevâz
Olmış nihâl-i gül gibi başdan ayaga nâz

 

[حسان خان]

معشوقه گرچه عاشقه ناز و عتاب ائدر
عاشق شکایت ائیله‌مز هر جوره تاب ائدر
(علی آغا واحد)
معشوقہ اگرچہ عاشق پر ناز و عِتاب کرتی ہے، [لیکن] عاشق شکایت نہیں کرتا، [اور] ہر سِتم پر صبر کرتا ہے۔

Mə'şuqə gərçi aşiqə nazü itab edər
Aşiq şikayət eyləməz hər cövrə tab edər

 

[حسان خان]

بیر نفر اهلِ وفا مین بی‌وفادن یاخشې‌دور
بیر صداقت اهلی مین اهلِ ریادن یاخشې‌دور
(علی آغا واحد)
ایک اہلِ وفا، ہزار بے وفاؤں سے بہتر ہے۔۔۔ ایک اہلِ صداقت، ہزار اہلِ ریا سے بہتر ہے۔

Bir nəfər əhli-vəfa min bivəfadən yaxşıdur
Bir sədaqət əhli min əhli-riyadən yaxşıdur

 

[حسان خان]

هانسې گُل‌دۆر حُسن‌ده سن‌دن گؤزل‌دۆر ای گؤزل
هانسې بُلبُل عشق‌ده من بی‌نوادن یاخشې‌دور
(علی آغا واحد)
اے [محبوبِ] زیبا! [ایسا] کون سا گُل ہے کہ جو حُسن میں تم سے زیبا تر ہے؟۔۔۔ کون سا بُلبُل عشق میں مجھ بے نوا سے بہتر ہے؟

Hansı güldür hüsndə səndən gözəldür ey gözəl
Hansı bülbül eşqdə mən binəvadən yaxşıdur

 

[حسان خان]

قفقازی آذربائجانی شاعرہ مدینہ گُلگون کی نظم 'آذربایجان' کا بندِ اول:
قېزېل گۆنش گؤی اۆزۆنده گۆلن‌ده
نغمه‌سینی قوش‌لار باغ-باغ بؤلن‌ده
من گؤز آچېب بو دۆنیایا گلن‌ده
بخت اولدوزوم بوردا یانان اۏلوب‌دور
ایلک بئشیڲیم آذربایجان اۏلوب‌دور
(مدینه گۆلگۆن)
جس وقت کہ آسمان میں طلائی خورشید ہنسا
جس وقت کہ پرندوں نے اپنے نغموں کو باغ بہ باغ تقسیم کیا
جس وقت کہ میں چشم کھول کر اِس دنیا میں آئی
میرا ستارۂ بخت اِس جا فُروزاں ہوا ہے
میرا اوّلین گہوارہ آذربائجان بنا ہے

Qızıl günəş göy üzündə güləndə,
Nəğməsini quşlar bağ-bağ böləndə,
Mən göz açıb bu dünyaya gələndə
Bəxt ulduzum burda yanan olubdur,
İlk beşiyim Azərbaycan olubdur.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

بیلین، ای عزیزلریم
یوخو گؤرمز گؤزلریم
آلۏو ساچار سؤزلریم
تبریزی گؤرمه‌یینجه
(مدینه گۆلگۆن)
اے میرے عزیزو! جان لیجیے
میری چشمیں نیند نہیں دیکھیں گی
میرے سُخن شعلہ اُگلیں گے
تا وقتیکہ میں شہرِ تبریز کو نہیں دیکھ لیتی۔

Bilin, ey əzizlərim,
Yuxu görməz gözlərim.
Alov saçar sözlərim
Təbrizi görməyincə.

× مندرجۂ بالا بند سات ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

قاش‌لارېن چرخین هِلالېندان، یۆزۆن خورشید‌دن
صورتین آیینهٔ گیتی‌نما‌دن یاخشې‌دور
(علی آغا واحد)
تمہارے ابرو فلک کے ہِلال سے، تمہارا چہرہ خورشید سے، [اور] تمہاری صورت آئینۂ گیتی نُما سے بہتر ہے۔
× آئینۂ گیتی نُما = دُنیا دِکھانے والا آئینہ، جو اساطیر کے مطابق ایرانی پادشاہ جمشید کی ملکیت میں تھا۔

Qaşların çərxin hilalından, yüzün xürşiddən
Surətin ayineyi-gitinümadən yaxşıdur

 

[حسان خان]

هِلاله دؤندۆ قمر قاش‌لارېن هِلالېندان
بۏیاندې قانا قېزېل‌گُل یاناغېن آلېندان
(سید عمادالدین نسیمی)
تمہارے ابروؤں کے ہِلال [کی شرم] سے قمر ہِلال میں تبدیل ہو گیا۔۔۔ تمہارے رُخسار کی سُرخی [کی شرم] سے گُلِ سُرخ خون میں رنگ گیا۔

Hilalə döndü qəmər qaşların hilalından,
Boyandı qana qızılgül yanağın alından.

 

[حسان خان]

شہریار تبریزی کے ایک نوحے میں سے ایک بیت:
آتان‌دا حرمله اۏخ کربلادا
گؤره‌یدۆن دُشمن آغلار، لشکر آغلار
(شهریار تبریزی)
جس وقت کہ کربلا میں حَرمَلہ تیر پھینک رہا تھا، [کاش] تم [ہوتے اور] دیکھتے کہ دُشمن گِریہ کر رہا ہے، لشکر گِریہ کر رہا ہے۔

Atanda Hərmələ ox Kərbəlada,
Görəydün düşmən ağlar, ləşkər ağlar.

 

[حسان خان]

عبدالحُسین خازِن تبریزی کے ایک نوحے میں سے ایک بیت:
غُبارِ غم توتوب کَون و مکانې
باتوب یأسه، هامې خُشک و تر آغلار
(خازِن تبریزی)
غُبارِ غم نے کَون و مکاں کو تصرُّف میں لے لیا ہے۔۔۔ غم و یأس میں غرق ہو کر کُل خُشک و تر گریہ کرتا ہے۔

Qübari-qəm tutub kövnü məkanı
Batub yə'sə hamı xüşkü tər ağlar

 

[حسان خان]

حُسَینا سال نظر ائیله عنایت
قاپون‌دا قول تکین بیر نؤکر آغلار
(رِضا پاشازاده)
اے حُسین! نظر ڈالیے اور عنایت کیجیے۔۔۔ آپ کے در پر غُلام کی طرح ایک نوکر گریہ کرتا ہے۔

Hüseyna sal nəzər eylə inayət
Qapunda qul təkin bir nökər ağlar

 

[حسان خان]

جفالارې نه قدر آجې ایسه، یئی‌رک‌دیر
آنېن آجې‌سې رقیبین یاغ ایله بالېندان
(سید عمادالدین نسیمی)
اُس کی جفائیں خواہ جس قدر بھی تلخ ہوں، اُس کی تلخی رقیب کے روغن و شہد سے بہتر ہے۔

Cəfaları nə qədər acı isə, yеyrəkdir
Anın acısı rəqibin yağ ilə balından.

 

[حسان خان]

حضرتِ حُسین کے برائے کہے گئے مرثیے میں سے ایک بند:
طالبِ جانان گرک اؤز قانېنا غلطان اۏلا
نعشی عُریان، پیکری صدپاره، غُسلی قان اۏلا
یا حُسین عالَم سنۆن تک عاشقه قُربان اۏلا
سن کیمی عالَم‌ده جان‌دان گئچمه‌یۆب هئچ کیم یقین
(لعلی ایرَوانی تبریزی)
طالبِ جاناں کے لیے لازم ہے کہ وہ خود کے خون میں غلطاں ہو جائے، اُس کی نعش عُریاں، اُس کا پیکر صد پارہ، اور اُس کا غُسل خون ہو جائے!۔۔۔ یا حُسین! عالَم آپ جیسے عاشق پر قُربان ہو جائے!۔۔۔ یقیناً، عالَم میں کوئی بھی شخص آپ کی طرح جان سے نہیں گُذرا ہے۔ (یعنی آپ کی طرح کسی نے جان کو قُربان نہیں کیا ہے۔)

Talibi-canan gərək öz qanına qəltan ola
Nə'şi üryan, peykəri sədparə, qüsli qan ola
Ya Hüseyn aləm sənün tək aşiqə qurban ola
Sən kimi aləmdə candan geçməyüb heç kim yəqin

 

[حسان خان]

حضرتِ حُسین کے برائے کہے گئے مرثیے میں سے ایک بند:
شوقیله حق‌دن گلن فرمانه تعظیم ائیله‌دۆن
باش و جان‌دان کئچمڲی عُشّاقه تعلیم ائیله‌دۆن
عشق میدانېندا جان جانانه تسلیم ائیله‌دۆن
آفرین بو عشقۆوه - ای صد هزاران آفرین
(لعلی ایرَوانی تبریزی)
آپ نے حق تعالیٰ کی جانب سے آنے والے فرمان کی شوق کے ساتھ تعظیم کی۔۔۔ آپ نے عاشقوں کو سر و جان سے گُذر جانے کی تعلیم دی۔۔۔ میدانِ عشق میں آپ نے جان جاناں کو سپرد کر دی۔۔۔ آپ کے اِس عشق پر آفرین! اے صد ہزاراں آفرین!

Şövqilə Həqdən gələn fərmanə tə'zim eylədün
Başü candan keçməyi üşşaqə tə'lim eylədün
Eşq meydanında can cananə təslim eylədün
Afərin bu eşqüvə - ey səd həzaran afərin

 

[حسان خان]

حَیف کیم تقسیمِ درد ائتدیک‌ده قسّامِ قضا
تیرِ غمزه‌ن دۆشدۆ سهمِ عاشقِ افکنده‌یه
(احمد ندیم)
افسوس! کہ قسّامِ قضا جب درد تقسیم کر رہا تھا تو عاشقِ بے چارہ و ذلیل کے حصّے میں تمہارا تیرِ غمزہ آیا۔

Hayf kim taksîm-i derd ettikde kassâm-ı kazâ
Tîr-i gamzen düşdü sehm-i âşık-ı efkendeye

 

[حسان خان]

مجنون نه بیلیر قاعدهٔ ناز و نیازې
عاشق مې سانېر کندین اۏ مجذوبِ محبت
(نفعی ارضرومی)
ناز و نیاز کے قواعد کو مجنون کیا جائے؟۔۔۔ وہ مجذوبِ محبّت خود کو کیا عاشق گُمان کرتا ہے؟

Mecnûn ne bilir kâ’ide-i nâz ü niyâzı
Âşık mı sanır kendin o meczûb-ı mahabbet