شمشاد
لائبریرین
چھوٹیاں ہوندیاں ڈنگر چارے، وڈیاں ہو ہل واہیا
بڈھیاں ہو کے مالا پھیری، تے رب دا الاہما لاہیا
(دھنا بھگت)
چراں توں آ رہیا جیون دا چکر : جمنا، وڈے ہونا، ویاہ، بچے، بچیاں دے ویاہ، پوتےپوتیاں، بڈھاپا، موت عمراں بھر قائم دا قائم سی۔ جیون پندھ کدوں تے کتھے مک جانا اے، دکھ سکھ سبھ کجھ ربدی رضا منی جاندی سی۔
گھر وچ رہ رہے پریوار تن پدھراں تے چلدا سی : دادےدادیاں، ماں پیو، پوتےپوتیاں۔ ہر اک نوں آپنےآپنے فرضاں تے ذمےواریاں دا پتہ ہندا سی۔ دادے دے کم سن ڈنگر چارے، رسا وٹے، راکھی کرے، نکڑ سکڑ دے کم کرے تے آپنا دن گھروں باہر گزارے۔ دادی گھر وچ کجھ وی کر سکدی سی جدوں تک رسوئی و چ نہ وڑے تے منہ بند رکھے۔ پیو گھر دا موڈھی ہندا سی۔ ماواں ٹبر پالدیاں، قدراں قیمتاں سکھاندیاں تے پریوار دی عزت نوں سنبھال کے رکھدیاں۔ بچے گھر وچ جمدے تے وڈے ہندے، کڑیاں کڑیاں نال کھیڈدیاں تے منڈے منڈیاں نال۔ ٹبر وڈے ہندے سن تے اکٹھے رہندے سن تے اکو رسوئی وچ روٹی پکدی سی۔ نویں ویاہی دا وچو وچ جی ہندا سی کہ میری رسوئی وکھری ہو جاوے۔ گھر والے نوں چپ چپیتے کہندیاں ای رہندیاں سن۔ شہراں و چ گیت مشہور سی :
جے توں مزہ لینا ای تاں وکھرا کمرہ لے دے۔
ماواں تے دادیاں خیال رکھدیاں سن کہ کڑیاں اوہناں دے سائے تھلے رہن۔ جدوں کڑیاں رل کے کھیڈ دیاں ہون تاں وی ماں دیاں نظراں جاں دادی دے کن اوہناں ول ہندے۔ ماں اوہناں نوں جیون جانچ سکھاندی سی : صفائی، روٹی پکانی، کتنا، ویلنا، سینا پرونا، تے گیت گاؤنے۔ کڑیاں نوں کتنا بڑا چنگا لگدا سی۔ ترنجناں و چ اکٹھیاں بیٹھ کے چرخے کتنے، ہسنا، گاؤنا۔ اکٹھیاں کھدو کھیڈنا، مستی کرنی پر کلیاں کدھرے نہیں سن جا سکدیاں، بھاویں سکول ہووے جاں مذہبی تھاں۔ کھیتاں نوں، بھٹی تے، پانی لین اکٹھیاں چڑیاں دیاں ڈاراں وانگر جاندیاں۔ ایسے طرحاں پکیاں سہیلیاں بن جاندیاں۔ ہر کوئی نظر رکھدا کہ کڑیاں نوں کوئی چھیڑے نہ، ہتھ نہ لائے۔ کڑیاں نوں سکھایا جاندا سی کہ گھروں باہر نظر نیویں کرکے تُرن۔ پنجابیاں دی عادت ہے کہ مٹیاراں ول اکھاں پھاڑ پھاڑ کے ویکھن۔
ماں پیو دی نیتی سی کڑیاں واسطے منڈا لبھنا، داج اکٹھا کرنا، ویاہ کرنا۔ ویاہ کرکے ماں پیو سمجھدے سن کہ اوہناں دا بھار ہولا ہو گیا ہے۔ اوہناں آپنا فرض پورا کر دتا اے۔ پر جدوں آپنے گھر نوں تر جاندیاں سن تاں اوہناں دے نہ ہون دی گھاٹ نوں دل تے لاندے سن۔ دھیاں وی دن رات یاد کردیاں بھاویں کنیاں وی سکھی کیوں نہ ہون۔
کنکاں نسریاں نی مائے، دھیاں کیوں وسریاں نی مائے۔
منڈا جمن دی بڑی خوشی منائی جاندی سی۔ لڈو ونڈے جاندے سن۔ کڑی واری ایہہ کجھ نہیں سی ہندا۔
منڈا جمیا جگا لیا دیوا تے کڑی واری تیل مکیا۔
منڈیاں نال سماج و چ عزت بندی سی۔ جنیاں باہاں اینی طاقت۔ اکلے پتر دا ڈر رہندا سی کہ کدھرے مر نہ جاوے، کوئی مار نہ دیوے۔ جگے ڈاکو دی روندی ماں دا گیت سی :
جے میں جاندی جگے مر جانا تاں اک دے دو جمدی
منڈے گلیاں محلیاں وچ دوڑدے بھجدے، کھیڈدے، کوٹھے ٹپنے، جدوں جی کرے کسے گھر جا وڑنا، کسے کھوہ تے نہا لینا، کسے کھیت و چ چلے جانا، کسے درخت تے چڑھ جانا، کسے چھپڑ وچ ٹُبیاں مارنا۔ بالکل آزاد سن۔ پر اک سخت مناہی سی ۔ کسے کھیت چوں کجھ وی پٹ نہیں سن سکدے تے نہ ہی کوئی چوری کر سکدے سن۔ گھروں وی مار تے باہروں وی مار۔ ہر کوئی ہر منڈے دے ماں پیو، دادے نوں جاندا سی۔
ہر ماں پیو دی خواہش ہندی سی کہ منڈے کڑی دا ویاہ بڑی شان نال کرے۔ آپنی حیثیت توں ودھ پیسہ لا دیندے سن۔ قرضہ وی چک لیندے سن۔ ماں پیو لبھدے کہ دوویں ٹبر رلدے ملدے، اکو جہے ہون۔ بوہتیاں شادیاں تاں دور نیڑے دے رشتے داراں و چ ہی ہو جاندیاں سن۔ کڑیاں دے ویاہ ١٣ سال تے ٢٠ سال دی عمر دے و چ وچ ہو جاندے سن۔ منڈیاں دے ١٨-٢٢ دے درمیان کجھ ویاہ وٹےسٹے تے ہندے سن۔ کڑی دیو تے کڑی لے لوو۔ جے منڈا وڈی عمر تک کنوارا رہ جائے، تے غریب ہووے، تاں اُوس نوں ویاہ کران لئی کڑی خریدنی پیندی سی مطلب کڑی والیاں نوں پیسہ دینا پیندا سی۔ جیہڑے آدمی سوکھے تے زور والے ہون، اوہناں دیاں دو ووہٹیاں وی ہندیاں سن۔ روک کوئی نہیں، نہ قانونی تے نہ سماجی۔
سارا جیون گھر دے دائرے وچ ہی گزردا سی۔ گھر جمنا، گھر و چ ہی ویاہ دیاں رسماں ہونیاں تے گھر ہی مرنا۔ بوہتیاں رسماں سارے دھرماں دیاں اکو جہیاں سن۔ کجھ دا بڑا فرق سی۔ جویں کہ سکھ جنم تے مرن دیاں کجھ رسماں گردوارے مناؤندے سن۔ کجھ دناں دے بچے نوں گردوارے لیجانا، امرت منہ و چ پانا تے پرشاد کرانا۔ مرن تے گردوارے لے کے جانا، کھوہی تے نہواؤنا، تے گردوارے پئے ہوئے پٹڑے تے مڑھیاں نوں لے کے جانا تے وڈے پتر نے چخا نوں اگ لاؤنی۔ فیر ساریاں گردوارے آ کے عبادت کرنی۔ ہاں چھوٹے بچے دی لاش نوں چک کے سدھا گھروں مڑھیاں نوں لے جاندے سن تے سدھا گھر آ جاندے سن۔ ہندو وی ایسے طرحاں کردے سن۔ مسلمان تے عیسائی، قبر پٹ کے مردے نوں دبدے سن تے دعا کردے سن۔
بڈھیاں ہو کے مالا پھیری، تے رب دا الاہما لاہیا
(دھنا بھگت)
چراں توں آ رہیا جیون دا چکر : جمنا، وڈے ہونا، ویاہ، بچے، بچیاں دے ویاہ، پوتےپوتیاں، بڈھاپا، موت عمراں بھر قائم دا قائم سی۔ جیون پندھ کدوں تے کتھے مک جانا اے، دکھ سکھ سبھ کجھ ربدی رضا منی جاندی سی۔
گھر وچ رہ رہے پریوار تن پدھراں تے چلدا سی : دادےدادیاں، ماں پیو، پوتےپوتیاں۔ ہر اک نوں آپنےآپنے فرضاں تے ذمےواریاں دا پتہ ہندا سی۔ دادے دے کم سن ڈنگر چارے، رسا وٹے، راکھی کرے، نکڑ سکڑ دے کم کرے تے آپنا دن گھروں باہر گزارے۔ دادی گھر وچ کجھ وی کر سکدی سی جدوں تک رسوئی و چ نہ وڑے تے منہ بند رکھے۔ پیو گھر دا موڈھی ہندا سی۔ ماواں ٹبر پالدیاں، قدراں قیمتاں سکھاندیاں تے پریوار دی عزت نوں سنبھال کے رکھدیاں۔ بچے گھر وچ جمدے تے وڈے ہندے، کڑیاں کڑیاں نال کھیڈدیاں تے منڈے منڈیاں نال۔ ٹبر وڈے ہندے سن تے اکٹھے رہندے سن تے اکو رسوئی وچ روٹی پکدی سی۔ نویں ویاہی دا وچو وچ جی ہندا سی کہ میری رسوئی وکھری ہو جاوے۔ گھر والے نوں چپ چپیتے کہندیاں ای رہندیاں سن۔ شہراں و چ گیت مشہور سی :
جے توں مزہ لینا ای تاں وکھرا کمرہ لے دے۔
ماواں تے دادیاں خیال رکھدیاں سن کہ کڑیاں اوہناں دے سائے تھلے رہن۔ جدوں کڑیاں رل کے کھیڈ دیاں ہون تاں وی ماں دیاں نظراں جاں دادی دے کن اوہناں ول ہندے۔ ماں اوہناں نوں جیون جانچ سکھاندی سی : صفائی، روٹی پکانی، کتنا، ویلنا، سینا پرونا، تے گیت گاؤنے۔ کڑیاں نوں کتنا بڑا چنگا لگدا سی۔ ترنجناں و چ اکٹھیاں بیٹھ کے چرخے کتنے، ہسنا، گاؤنا۔ اکٹھیاں کھدو کھیڈنا، مستی کرنی پر کلیاں کدھرے نہیں سن جا سکدیاں، بھاویں سکول ہووے جاں مذہبی تھاں۔ کھیتاں نوں، بھٹی تے، پانی لین اکٹھیاں چڑیاں دیاں ڈاراں وانگر جاندیاں۔ ایسے طرحاں پکیاں سہیلیاں بن جاندیاں۔ ہر کوئی نظر رکھدا کہ کڑیاں نوں کوئی چھیڑے نہ، ہتھ نہ لائے۔ کڑیاں نوں سکھایا جاندا سی کہ گھروں باہر نظر نیویں کرکے تُرن۔ پنجابیاں دی عادت ہے کہ مٹیاراں ول اکھاں پھاڑ پھاڑ کے ویکھن۔
ماں پیو دی نیتی سی کڑیاں واسطے منڈا لبھنا، داج اکٹھا کرنا، ویاہ کرنا۔ ویاہ کرکے ماں پیو سمجھدے سن کہ اوہناں دا بھار ہولا ہو گیا ہے۔ اوہناں آپنا فرض پورا کر دتا اے۔ پر جدوں آپنے گھر نوں تر جاندیاں سن تاں اوہناں دے نہ ہون دی گھاٹ نوں دل تے لاندے سن۔ دھیاں وی دن رات یاد کردیاں بھاویں کنیاں وی سکھی کیوں نہ ہون۔
کنکاں نسریاں نی مائے، دھیاں کیوں وسریاں نی مائے۔
منڈا جمن دی بڑی خوشی منائی جاندی سی۔ لڈو ونڈے جاندے سن۔ کڑی واری ایہہ کجھ نہیں سی ہندا۔
منڈا جمیا جگا لیا دیوا تے کڑی واری تیل مکیا۔
منڈیاں نال سماج و چ عزت بندی سی۔ جنیاں باہاں اینی طاقت۔ اکلے پتر دا ڈر رہندا سی کہ کدھرے مر نہ جاوے، کوئی مار نہ دیوے۔ جگے ڈاکو دی روندی ماں دا گیت سی :
جے میں جاندی جگے مر جانا تاں اک دے دو جمدی
منڈے گلیاں محلیاں وچ دوڑدے بھجدے، کھیڈدے، کوٹھے ٹپنے، جدوں جی کرے کسے گھر جا وڑنا، کسے کھوہ تے نہا لینا، کسے کھیت و چ چلے جانا، کسے درخت تے چڑھ جانا، کسے چھپڑ وچ ٹُبیاں مارنا۔ بالکل آزاد سن۔ پر اک سخت مناہی سی ۔ کسے کھیت چوں کجھ وی پٹ نہیں سن سکدے تے نہ ہی کوئی چوری کر سکدے سن۔ گھروں وی مار تے باہروں وی مار۔ ہر کوئی ہر منڈے دے ماں پیو، دادے نوں جاندا سی۔
ہر ماں پیو دی خواہش ہندی سی کہ منڈے کڑی دا ویاہ بڑی شان نال کرے۔ آپنی حیثیت توں ودھ پیسہ لا دیندے سن۔ قرضہ وی چک لیندے سن۔ ماں پیو لبھدے کہ دوویں ٹبر رلدے ملدے، اکو جہے ہون۔ بوہتیاں شادیاں تاں دور نیڑے دے رشتے داراں و چ ہی ہو جاندیاں سن۔ کڑیاں دے ویاہ ١٣ سال تے ٢٠ سال دی عمر دے و چ وچ ہو جاندے سن۔ منڈیاں دے ١٨-٢٢ دے درمیان کجھ ویاہ وٹےسٹے تے ہندے سن۔ کڑی دیو تے کڑی لے لوو۔ جے منڈا وڈی عمر تک کنوارا رہ جائے، تے غریب ہووے، تاں اُوس نوں ویاہ کران لئی کڑی خریدنی پیندی سی مطلب کڑی والیاں نوں پیسہ دینا پیندا سی۔ جیہڑے آدمی سوکھے تے زور والے ہون، اوہناں دیاں دو ووہٹیاں وی ہندیاں سن۔ روک کوئی نہیں، نہ قانونی تے نہ سماجی۔
سارا جیون گھر دے دائرے وچ ہی گزردا سی۔ گھر جمنا، گھر و چ ہی ویاہ دیاں رسماں ہونیاں تے گھر ہی مرنا۔ بوہتیاں رسماں سارے دھرماں دیاں اکو جہیاں سن۔ کجھ دا بڑا فرق سی۔ جویں کہ سکھ جنم تے مرن دیاں کجھ رسماں گردوارے مناؤندے سن۔ کجھ دناں دے بچے نوں گردوارے لیجانا، امرت منہ و چ پانا تے پرشاد کرانا۔ مرن تے گردوارے لے کے جانا، کھوہی تے نہواؤنا، تے گردوارے پئے ہوئے پٹڑے تے مڑھیاں نوں لے کے جانا تے وڈے پتر نے چخا نوں اگ لاؤنی۔ فیر ساریاں گردوارے آ کے عبادت کرنی۔ ہاں چھوٹے بچے دی لاش نوں چک کے سدھا گھروں مڑھیاں نوں لے جاندے سن تے سدھا گھر آ جاندے سن۔ ہندو وی ایسے طرحاں کردے سن۔ مسلمان تے عیسائی، قبر پٹ کے مردے نوں دبدے سن تے دعا کردے سن۔