امیر علی شیر نوائی کے چند تُرکی اشعار

[حسان خان]

مُنافق‌شېوه ظالم دۉست‌لردین
مُخالف‌طبع دُشمن‌لر کۉپ آرتوق
(امیر علی‌شیر نوایی)
مُنافق‌شیوہ ظالم دوستوں سے، مُخالف‌فطرت دُشمنان بِسیار عالی تر ہیں۔

Munofiqsheva zolim do'stlardin
Muxoliftab' dushmanlar ko'p ortuq

 

[حسان خان]

نِهانی ایگنه سنچر یارلردین
عدووَش ناوک‌افگن‌لر کۉپ آرتوق
(امیر علی‌شیر نوایی)
مخفی طور پر سُوئی چُبھانے والے یاروں سے، مثلِ دُشمن تیر پھینکنے والے [اشخاص] بِسیار عالی تر ہیں۔

Nihoniy igna sanchar yorlardin
Aduvvash novakafganlar ko'p ortuq

 

[حسان خان]

(مصرع)
قیلمه‌غن شاگِردلیغ هېچ ایش‌ته اُستاد اۉلمه‌دی
(امیر علی‌شیر نوایی)
جس شخص نے شاگِردی [اختیار] نہ کی، وہ کسی بھی کام میں اُستاد نہ ہوا

Qilmag'an shogirdlig' hech ishta ustod o'lmadi

 

[حسان خان]

جنابِ «امیر علی‌شیر نوایی» کی مثنویِ «حَیرةُ الابرار» سے ایک بیت:
یۉل یامان و یخشی‌سی‌دین یېمه غم
بِسم‌الله دې‌گیل و قۉی‌غیل قدم
(امیر علی‌شیر نوایی)
راہ کے بد و خُوب سے غم مت کھاؤ!۔۔۔ بِسْمِ اللہ کہو اور قدم رکھ دو!

Yo'l yomonu yaxshisidin yema g'am,
Bismilloh, degilu qo'yg'il qadam.

 

[حسان خان]

عالَم اهلی عشق ارا رسوالیغیم طعن اېتمه‌نگیز
کیم‌دورور عاشق بۉلوب رسوایِ عالَم بۉلمه‌غن؟
(امیر علی‌شیر نوایی)
اے اہلِ عالَم! عشق میں میری رُسوائی پر طعن مت کیجیے۔۔۔ [ایسا] کون ہے کہ جو عاشق ہو کر رُسوائے عالَم نہ ہو گیا ہو؟

Olam ahli ishq aro rasvolig'im ta'n etmangiz,
Kimdurur oshiq bo'lub, rasvoyi olam bo'lmag'an?

 

[حسان خان]

ای اجل قتل اېتمک آل اول غمزه‌دین تعلیم کیم
قیلمه‌غن شاگِردلیغ هېچ ایش‌ته اُستاد اۉلمه‌دی
(امیر علی‌شیر نوایی)
اے اجل! قتل کرنا اُس غمزے سے تعلیم لو (سِیکھو)، کیونکہ جس شخص نے شاگِردی [اختیار] نہ کی، وہ کسی بھی کام میں اُستاد نہ ہوا۔

Ey ajal, qatl etmak ol ul g'amzadin ta'limkim,
Qilmag'an shogirdlig' hech ishta ustod o'lmadi.

 

[حسان خان]

ای نوایی، اۉلسه‌م اول ترسا اوچون، عیب اېتمه کیم
دَیر پیری‌دین منگه جُز بو فن اِرشاد اۉلمه‌دی
(امیر علی‌شیر نوایی)
اے نوائی! اگر میں اُس [محبوبِ] مسیحی کی خاطر مر جاؤں تو عَیب مت کرو، کیونکہ پِیرِ مَیخانہ کی طرف سے مجھ کو اِس فن کے بُجز [کوئی فن] ہدایت و راہنمائی نہیں ہوا۔
(یعنی پِیرِ مَیخانہ نے مجھ کو فقط اِسی فن کی تعلیم و تربیت دی ہے۔)

× 'دَیر' بنیادی طور پر مسیحی راہبوں کی اقامت گاہ و عبادت گاہ کو کہتے ہیں، لیکن بیتِ ہٰذا میں یہ لفظ احتمالاً مَیکدے کے معنی میں استعمال ہوا ہے۔

Ey Navoiy, o'lsam ul tarso uchun, ayb etmakim,
Dayr piridin manga juz bu fan irshod o'lmadi.

 

[حسان خان]

رنج‌کش بۉل کیم چو تارتر چُغز ویران ایچره رنج
اژدهادین بیمی یۉق، امّا اېرور اُمّیدِ گنج
(امیر علی‌شیر نوایی)
رنج کھینچنے (اُٹھانے) والے بنو، کیونکہ جس وقت ویرانے کے اندر اُلّو رنج کھینچتا ہے تو اُس کو اژدہا کا خوف نہیں ہوتا، لیکن اُمیدِ خزانہ ہوتی ہے۔

Ranjkash bo'lkim, chu tortar chug'z vayron ichra ranj,
Ajdahodin biymi yo'q, ammo erur ummidi ranj.

 

[حسان خان]

جنابِ «امیر علی‌شیر نوایی» کی مثنویِ «حَیرةُ الابرار» سے ایک بیت:
باش‌نی فدا أیله اتا قاشی‌غه
جسم‌نی قیل صدقه انا باشی‌غه
(امیر علی‌شیر نوایی)
[اپنے] سر کو پدر کے ابرو پر فدا کر دو۔۔۔ [اپنے] جسم کو مادر کے سر پر صدقہ کر دو۔

Boshni fido ayla ato qoshig'a,
Jismni qil sadqa ano boshig'a.

 

[حسان خان]

ییگیت‌لیغ‌ده ییغ عِلم‌نینگ مخزَنی
قری‌لیغ چاغی خرْج قیل‌غیل انی
(امیر علی‌شیر نوایی)
جوانی میں عِلم کا خزانہ جمع کرو۔۔۔ [اور] پِیری کے وقت میں اُس [خزانۂ عِلم] کو خرچ کرو۔
× پِیری = بُڑھاپا

Yigitlig'da yig' ilmning maxzani,
Qarilig' chog'i xarj qilg'il ani.

 

[حسان خان]

جنابِ «امیر علی‌شیر نوایی» کی مثنوی «حَیرةُ الابرار» سے ایک بیت:
آدمی اېرسنگ دېمه‌گیل آدمی
آنی که یۉق خلق غمی‌دین غمی
(امیر علی‌شیر نوایی)
اگر تم انسان ہو تو اُس شخص کو انسان مت کہو کہ جس کو مردُم کے غم سے غم نہ ہو (یعنی جو دیگر انسانوں کے غم کے باعث غمگین نہ ہوتا ہو)۔

Odamiy ersang demagil odami,
Oniki yo'q xalq g'amidin g'ami.

 

[حسان خان]

جنابِ «امیر علی‌شیر نوایی» کی کتاب «محبوب القلوب» سے ایک نثری اقتباس:
"صِحّت تیله‌سنگ کۉپ یېمه، عِزّت تیله‌سنگ کۉپ دېمه."
اگر تم صِحّت چاہو تو زیادہ مت کھاؤ، اگر تم عِزّت چاہو تو زیادہ مت بولو۔
"Sihhat tilasang ko'p yema, izzat tilasang ko'p dema."

 

[حسان خان]

جنابِ «امیر علی‌شیر نوایی» کی مثنویِ «حَیرةُ الابرار» سے ایک بیت:
کعبه که عالَم‌نینگ اۉلوب قِبله‌سی
قدری یۉق انداق که کۉنگول کعبه‌سی
(امیر علی‌شیر نوایی)
کعبہ، کہ جو عالَم کا قِبلہ ہوا ہے۔۔۔ اُس کی قدر و قیمت ویسی (اُتنی) نہیں کہ جیسی (جِتنی) دل کے کعبہ کی۔۔۔

Ka'baki, olamning o'lub qiblasi,
Qadri yo'q andoqki ko'ngul ka'basi,

 

[حسان خان]

بیراو که عشق و مَی ایلگی‌ده مُبتَلا بۉلغه‌ی
نې تانگ، اگر انگه هر لحظه یوز بلا بۉلغه‌ی
(امیر علی‌شیر نوایی)
کوئی شخص کہ جو عشق و شراب کے دست میں مُبتَلا ہو جائے۔۔۔ اگر اُس پر ہر لحظہ صدہا بلائیں [نازِل] ہوں تو کیا عجب؟

Birovki, ishqu may ilgida mubtalo bo'lg'ay,
Ne tong, agar anga har lahza yuz balo bo'lg'ay.

 

[حسان خان]

نامهٔ هَجریم ارا صفحهٔ تقویم کیبی
اشک قانی بیله هر ساری چېکیلمیش جدوَل
(امیر علی‌شیر نوایی)
میرے نامۂ ہجر میں، صفحۂ تقویم کی طرح، ہر جانب خُونِ اشک سے جدوَل کِھنچی ہوئی ہے۔
× تقویم = کیلنڈر
× جدوَل = شطرنج کے خانوں کی طرح کی اُفُقی و عَمودی لکیریں؛ ٹیبل

Nomai hajrim aro safhai taqvim kibi
Ashk qoni bila har sori chekilmish jadval.

 

[حسان خان]

نامهٔ هَجریم کبوتر پرلرین گر اۉرته‌مس
اول قرا خط‌لر قناتی اوزره هر ساری نې‌دور
(امیر علی‌شیر نوایی)
اگر میرا نامۂ ہجر کبوتر کے پروں کو نہیں جلاتا تو اُس کے بال و پر پر ہر جانب وہ سیاہ خُطوط (لکیریں) کیا ہیں؟!

Nomai hajrim kabutar parlarin gar o'rtamas,
Ul qaro xatlar qanoti uzra har sori nedur?!

 

[حسان خان]

(قطعه)
نامهٔ اعمالیم اول ینگلیغ قاره‌دور جُرم‌دین
کیم ندامت اشکی‌دین آنی آریتماق اۉلمه‌غه‌ی
بلکه گر بحرِ مُحیط ایچره سالیب، ییل‌لر یوسنگ
اول قاره بۉلغه‌ی سراسر، لېک بو آق اۉلمه‌غه‌ی
(امیر علی‌شیر نوایی)
میرا نامۂ اعمال جُرم کے سبب اِس طرح سیاہ ہے کہ اشکِ ندامت کے ذریعے اُس کو پاک صاف نہیں کیا جا سکے گا۔۔۔ بلکہ اگر تم [اُس کو] بحرِ اوقیانوس کے اندر ڈال کر سالوں تک دھوؤ تو وہ (اوقیانوس) کُل کا کُل سیاہ ہو جائے گا، لیکن یہ (نامۂ اعمال) سفید نہ ہو گا۔

Nomai a'molim ul yanglig' qoradur jurmdin
Kim, nadomat ashkidin oni oritmoq o'lmag'ay.
Balki gar Bahri muhit ichra solib, yillar yusang,
Ul qora bo'lg'ay sarosar, lek bu oq o'lmag'ay.

 

[حسان خان]

بیتیگینگ‌دین که سوادی‌نی کۉروب جان تاپتیم
ظُلمت ایچره مثَلا چشمهٔ حَیوان تاپتیم
(امیر علی‌شیر نوایی)
تمہارے مکتوب سے، کہ جس کی سیاہیِ تحریر کو دیکھ کر میں نے جان پا لی، تاریکی کے اندر گویا میں نے چشمۂ آبِ حیات پا لیا۔

Bitigingdinki, savodini ko'rub jon toptim.
Zulmat ichra masalo chashmai hayvon toptim.

 

[حسان خان]

جانیم آرامی اوچون قاصد که جانان‌دین کېلور
گۉیی جان‌پروَر نسیمې آبِ حَیوان‌دین کېلور
(امیر علی‌شیر نوایی)
میرے جان کے آرام کے لیے قاصِد جو جاناں کی جانب سے آتا ہے۔۔۔۔ گویا اِک نسیمِ جاں پروَر آبِ حیات کی جانب سے آتی ہے۔

Jonim oromi uchun qosidki, jonondin kelur,
Go'yi jonparvar nasime obi hayvondin kelur.

 

[حسان خان]

کۉز قراسین حل قیلیب اول آی‌غه یازغوم نامه‌ئې
بارې بو تزویر ایله کۉرگه‌ی کۉزوم رُخساری‌نی
(امیر علی‌شیر نوایی)
میں [اپنی] چشم کی سیاہی کو حلّ و مخلوط کر کے اُس ماہ [جیسے محبوب] کی جانب اِک مکتوب لِکھوں گا۔۔۔ کم از کم اِس مکْر و فریب کے ذریعے [شاید] میری چشم اُس کے رُخسار کو دیکھ لے گی۔

Ko'z qarosin hal qilib ul oyg'a yozg'um nomae,
Bore bu tazvir ila ko'rgay ko'zum ruxsorini.