متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

ذوق بیرله غُنچه ینگلیغ چاک قیلغه‌ی سینه‌نی
گر صبا عاشق‌غه کېلتورسه وصالین‌دین پیام
(حافظ خوارَزمی)
اگر [بادِ] صبا عاشق کے پاس اُس (معشوق) کے وصال کا کوئی پیام لے آئے تو وہ (عاشق) ذوق و شوق کے ساتھ غُنچے کی طرح اپنے سینے کو چاک کرے گا۔

Zavq birla g'uncha yanglig' chok qilg'ay siynani,
Gar sabo oshiqg'a keltursa visolindin payom.

× مندرجۂ بالا بیت چغتائی تُرکی میں ہے۔

 

[ارسلان بای]

بورادا «نئچه» نه آنلام‌دا قوللانېلمېش‌دېر؟
«آسان اۏیناغېل»ېن نه معناسې وار؟

من اۏنون اۆزۆندن یازان کتابدا، «نئچه» یازېلان بو سؤزجۆک، آذربایجان تۆرکجه‌سینده «نئجه» سؤیله‌نر (فارسجاسی چگونه)۔ بیزده نئچه سؤزجۆگۆ فارسجاسی چند اۏلان لغتین معنی‌سینی وئریر، ایکی‌سی‌ده بیر بیرینه یاخین آنلامدا دېرلار۔
فارسجا عرفان شعرلرینده اۏیناماق «قمار» ائتمک آنلامېندا ایشله‌نر، بلکه بورادا دا آسان اۏیناغېل، قمارېن سۏنونون نه اۏلماسېنې نظرده آلمایاراق اۏیناماق امری معنی‌سینی وئریر۔ جان اۏیناغېل دا جان اۆستۆنده قمار ائت دئییله‌بیلر۔

 

[حسان خان]

توزاق‌دایېم نه گۆله‌م، نه حال‌ده‌ییم نه بیله‌م
بیر غریب‌چه بۆلبۆلم اؤتمڲه گۆله گلدیم
(یونس امره)
میں دام (جال) میں ہوں، مَیں کیا ہنسوں؟۔۔۔ میں کس حال میں ہوں، مَیں کیا جانوں؟
میں ایک غریب الوطن بُلبُل ہوں، مَیں چہچہانے کے لیے گُل کے پاس آیا [ہوں]

Tuzaktayım ne gülem, ne haldeyim ne bilem
Bir garibçe bülbülem ötmeğe güle geldim

 

[حسان خان]

یونس دئک دریا ایچره بالېق بۏلسام
یوسف دئک کودوک ایچره تۆن-کۆن بۏلسام
یعقوب دئک یوسف اۆچۆن زار اینگره‌سه‌م
بو ایش بیرله یا رب سئنی تاپقای مو مئن؟
(احمد یسَوی)
اگر میں یونس کی طرح بحر کے اندر مچھلی ہو جاؤں
اگر میں یوسف کی طرح چاہ کے اندر شب و روز رہوں
اگر میں یعقوب کی طرح تمہارے لیے گریہ و زاری کروں
تو کیا، اے رب، اِن کاموں کے ذریعے میں تم کو پا لوں گا؟

Yunus dek deryâ içre balık bolsam
Yûsuf dek kuduk içre tün-kün bolsam
Yakûb dek Yûsuf üçün zar ingresem
Bu iş birle yâ Rab seni tapkay mu men?

مأخذ

× مصرعِ دوم و سوم کا یہ متن بھی نظر آیا ہے:
یوسف دیک کودوک ایچره وطن قېلسام
یعقوب دیک یوسف ایچون کؤپ یېغلاسام
Yusuf dik kuduk içre vatan kılsam
Ya’kup dik Yusuf içün köp yığlasam
اگر میں یوسف کی طرح چاہ کے اندر مُقیم ہو جاؤں
اگر میں یعقوب کی طرح یوسف کے لیے بِسیار گِریہ کروں

 

[حسان خان]

ای خلیلی غم دئڲۆل صورت‌ده گر درویش‌سین
عالَمِ معنی‌ده گؤر کیم عالَمۆن سُلطانې‌سېن
(دیاربکرلې خلیلی)
اے خلیلی! اگر تم صورتاً درویش ہو تو غم نہیں۔۔۔
[کیونکہ] دیکھو کہ تم عالَمِ معنی میں سُلطانِ عالَم ہو

İy Halilî gam değül sûretde ger dervişsin
Âlem-i ma’nide gör kim âlemün sultânısın

 

[حسان خان]

عاشق اۏل‌دور خانمان ترکین قېلا
دۏست یۏلېندا جسم و جان ترکین قېلا
(حقیری تبریزی)
عاشق وہ ہے کہ جو خانہ و اسبابِ خانہ کو تَرک کر دے۔۔۔ [اور] دوست کی راہ میں جسم و جاں کو تَرک کر دے۔
× خانہ = گھر

‘Āşıķ oldur ĥānmān terkin ķıla
Dōst yolında cism ü cān terkin ķıla

 

[سید لبید غزنوی]

برادر، میں آپ کے اِس مُراسلے کے مقصود کو سمجھ نہ سکا۔ لُطفاً توضیح کر دیجیے کہ آپ کیا کہنا چاہتے تھے۔

وضاحت طلب بات تو نہ تھی مگر کہنے کا مقصد یہ تھا کے آپ کی اس کاوش کو اللہ رنگ لگائے ۔۔اس لڑی میں فارسی اشعار بمعہ ترجمہ پڑھ کے لوگوں کے دل فارسی کی شیریں بیانی کے وجہ سے اس کے سیکھنے کی جانب مائل ہوتے ہیں ۔۔

 

[حسان خان]

وضاحت طلب بات تو نہ تھی مگر کہنے کا مقصد یہ تھا کے آپ کی اس کاوش کو اللہ رنگ لگائے ۔۔اس لڑی میں فارسی اشعار بمعہ ترجمہ پڑھ کے لوگوں کے دل فارسی کی شیریں بیانی کے وجہ سے اس کے سیکھنے کی جانب مائل ہوتے ہیں ۔۔

یہ فارسی شاعری کا نہیں، تُرکی شاعری کا دھاگا ہے۔

 

[حسان خان]

(رباعی)
صورت‌ده اگر جامِ مَیِ در دستۆز
بیز لیک شرابِ عشق‌لا سرمستۆز
خورشید قدر بلند‌دۆر مرتبه‌مۆز
ظاهرده مثالِ سایه گرچه پستۆز
(سیّد وهبی)
صُورتاً اگرچہ ہم جامِ شراب بہ دست ہیں (یعنی ہمارے دست میں جامِ شراب ہے)۔۔۔ لیکن [در حقیقت] ہم شرابِ عشق سے سرمست ہیں۔۔۔۔ ہمارا مرتبہ خورشید جتنا بُلند ہے۔۔۔ اگرچہ ظاہر میں ہم سائے کی مانند پست ہیں۔

Sûretde eger câm-ı mey-i der-destüz
Biz lîk şarâb-ı 'aşkla ser-mestüz
Hurşîd kadar bülenddür mertebemüz
Zâhirde misâl-i sâye gerçi pestüz

 

[حسان خان]

دیله‌رم، اینسان‌لار بۆتۆن دۆنیادان -
سیلیب محو ائله‌سین دۆشمن کلمه‌سین.
صۆلحۆن گؤیه‌رچینی اوچسون هاوادا
کیمسه ائشیتمه‌سین تۏپ - تۆفنگ سسین.
(قافلانتی)
میری آرزو ہے کہ انسانان کُل دُنیا سے لفظِ 'دُشمن' کو حذف و محو کر دیں۔۔۔ [اور] صُلح کی فاختہ ہوا میں اُڑے۔۔۔ [اور] کوئی شخص توپ و تُفنگ کی آواز نہ سُنے۔

Dilərəm, insanlar bütün dünyadan -
Silib məhv eləsin düşmən kəlməsin.
Sülhün göyərçini uçsun havada
Kimsə eşitməsin top - tüfəng səsin.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

(تویوق)
دل‌برۆن ایشی عتاب و ناز اۏلور
چشمی جادو غمزه‌سی غمّاز اۏلور
ای گؤنۆل صبر ایت تحمُّل قېل آنا
یاره ایریشمک ایشی آز آز اۏلور
(قاضی بُرهان‌الدین)
دلبر کا کار ناز و عِتاب ہوتا ہے
اُس کی چشم جادوگر، [اور] اُس کا غمزہ غمّاز ہوتا ہے
اے دل! صبر کرو، [اور] اُس پر تحمُّل کرو
یار تک پہنچنے کا عمل آہستہ آہستہ ہوتا ہے

Dilberün işi ‘itâb u nâz olur
Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur
Ey gönül sabr it tahammül kıl ana
Yâre irişmek işi az az olur

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن

 

[حسان خان]

پروانه گیبی یاقېلدې جانېم
شمعِ رُخون اۏلالې پُرانوار
(شه‌زاده جم سُلطان)
جب سے تمہارے چہرے کی شمع پُرانوار ہوئی ہے، میری جان پروانے کی مانند جل گئی [ہے]۔

Pervâne gibi yakıldı cânım
Şemi-i ruhun olalı pür-envâr

 

[حسان خان]

مرکَب اۆزره یۆکله‌دیرلر تنبَلیت
ائیلر آسایش‌له عو عو تنبل ایت
استراحت چۆنکه تنبل‌لیک‌ده‌دیر
سن بنی یا رب همیشه تنبل ایت
(آدانالې عُثمان سُروری)
سواری کے اوپر بار لدواتے ہیں
[جبکہ] کاہل سگ آسائش کے ساتھ عَو عَو کرتا (بھونکتا) ہے
استراحت چونکہ کاہلی میں ہے
یا رب! تم مجھ کو ہمیشہ کاہل رکھو!

Merkeb üzre yükledirler tenbelit
Eyler âsâyişle av av tenbel it
İstirâhat çünki tenbellikdedir
Sen beni yâ Rab hemîşe tenbel it

 

[حسان خان]

مینگ یاشاپ نوح اگر بیر یۏلې طوفان کؤردی
کۆن‌ده بو یاش بیله مین غرقهٔ طوفان بۏلدوم
(لُطفی)
اگر حضرتِ نوح نے ہزار سال زندگی بسر کر کے ایک بار طوفان دیکھا تھا تو میں اِن اشکوں کے باعث ہر روز طوفان میں غرق ہوا۔

Ming yaşap Nûh eger bir yolı tûfân kördi
Künde bu yaş bile min garka-i tûfân boldum

× مندرجۂ بالا بیت چغتائی تُرکی میں ہے۔

 

[ارسلان بای]

قۏرخوتمامالې بیزلری یۏللارداکې انگل
مفکوره‌یه دۏغرو یۆرۆ، قۏش، دورما چابوق گل
ملّت تیکه‌جک نامینه اؤلسن دخی هیکل
قۏیما تۏخونا یوردونا نامحرم اۏلان ال
بیزلرده بو گۆن اۏلمالې بیر مقصد أکمل
بیر مقصد أکمل و بیر امّید ِ مبدّل

محمد هادی

 

[اریب آغا ناشناس]

قۏرخوتمامالې بیزلری یۏللارداکې انگل
مفکوره‌یه دۏغرو یۆرۆ، قۏش، دورما چابوق گل
ملّت تیکه‌جک نامینه اؤلسن دخی هیکل
قۏیما تۏخونا یوردونا نامحرم اۏلان ال
بیزلرده بو گۆن اۏلمالې بیر مقصد أکمل
بیر مقصد أکمل و بیر امّید ِ مبدّل

محمد هادی

کوشش می‌کنم من این را ترجمه بکنم

 

[اریب آغا ناشناس]

حسان خان لطفا اصلاح بکنید

قۏرخوتمامالې بیزلری یۏللارداکې انگل

ہم راہوں پر نشستہ بےفائدہ لوگوں کو نہیں ڈرانا چاہیے۔

مفکوره‌یه دۏغرو یۆرۆ، قۏش، دورما چابوق گل

فکر کی طرف مستقیم چلو،(جو کہ) منزل(ہے)، ایستادہ مت رہو ، تیز چلو

ملّت تیکه‌جک نامینه اؤلسن دخی هیکل

ملت بنیاد رکھے گی، اس کے نام پر تمام مجسمے قربان!

بیزلرده بو گۆن اۏلمالې بیر مقصد أکمل
بیر مقصد أکمل و بیر امّید ِ مبدّل

ہمارا بھی ایک بلند مقصد ہونا چاہیے، ایک بلند مقصد اور ایک مبدل امید

 

[حسان خان]

قۏرخوتمامالې بیزلری یۏللارداکې انگل
مفکوره‌یه دۏغرو یۆرۆ، قۏش، دورما چابوق گل
ملّت تیکه‌جک نامینه اؤلسن دخی هیکل
قۏیما تۏخونا یوردونا نامحرم اۏلان ال
بیزلرده بو گۆن اۏلمالې بیر مقصد أکمل
بیر مقصد أکمل و بیر امّید ِ مبدّل

محمد هادی

ترجمہ:
ہمیں [کسی] سدِّ راہ سے خوف زدہ نہیں ہونا چاہیے۔۔۔ [اپنے] مفکورے (آئیڈیل) کی جانب بڑھے چلو، دوڑو، رُکو مت، تیزی سے آؤ۔۔۔ اگر تم مر بھی جاؤ تو ملّت تمہارے نام پر مجسمہ نصب کرے گی۔۔۔ کسی نامحرم دست کو اپنے وطن کو مت چھونے دو۔۔۔ ہم میں اِس روز ایک مقصدِ اکمل ہونا چاہیے۔۔۔ ایک مقصدِ اکمل اور ایک تبدیل شُدہ اُمید۔۔۔

Qorxutmamalı bizləri yollardakı əngəl,
Məfkurəyə doğru yürü, qoş, durma, çapuq gəl.
Millət tikəcək naminə, ölsən dəxi, heykəl,
Qoyma toxuna yurduna naməhrəm olan əl.
Bizlərdə bu gün olmalı bir məqsədi-əkməl,
Bir məqsədi-əkməl və bir ümmidi-mübəddəl,

 

[اریب آغا ناشناس]

اؤلسن

اگر تم مر بھی جاؤ

ölsun صیغہءغائب نہیں آتا؟ جیسے Allah qorusun
Afiyət olsun

 

[اریب آغا ناشناس]

بیزلرده

ہم میں

اس کا مطلب "ہم بھی" نہیں؟