متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

گؤردی نهالِ قامتۆڭی سن سمن‌برۆڭ
بیڭ پاره اۏلدې قلبی حسددن صنوبرۆڭ
(ترابزۏن‌لو رمضان فغانی)
[جب] صنوبر نے تم سمن بر کے نِہالِ قامت کو دیکھا [تو] حسد سے اُس کا دل ہزار پارہ ہو گیا۔
× سمن بر = یاسمین جیسے خوشبودار و لطیف سینے والا

Gördi nihâl-i kâmetüñi sen semen-berüñ
Biñ pâre oldı kalbi hasedden sanavberüñ

 

[حسان خان]

واردوقچا چمن سَیرینه گؤز دڲمه‌مک ایچۆن
اۏل گؤزلری مستانه‌یی سن ساقلا اِلٰهی
(ترابزۏن‌لو رمضان فغانی)
اے میرے اللہ! وہ مستانہ چشموں والا [محبوبِ زیبا] جب بھی چمن کو جائے، تم اُس کی حِفاظت کرنا تاکہ اُس کو نظر نہ لگے۔

Vardukça çemen seyrine göz degmemek içün
Ol gözleri mestâneyi sen sakla İlâhî

 

[حسان خان]

عاقل ایسن عالَمۆن نقشېن گؤرۆپ مَیل ائیله‌مه
کُهنه بیر ویرانه‌دۆر بُنیادې آب اۆستینده‌دۆر
(ترابزۏن‌لو رمضان فغانی)
اگر تم عاقِل ہو تو دُنیا کے نقش کو دیکھ کر [اُس کی جانب] مَیل و رغبت مت کرو۔۔۔ یہ ایک کُہنہ ویرانہ ہے جس کی بُنیاد آب کے اوپر [قائم] ہے۔
(یعنی جس طرح آب کا نقش زُودگُذر و مُوَقّتی ہوتا ہے، اُسی طرح دُنیا کا نقش بھی چند روزہ ہے۔)

'Âkil iseñ 'âlemün nakşın görüp meyl eyleme
Köhne bir vîrânedür bünyâdı âb üstindedür

 

[حسان خان]

سو گیبی صاف قېل سؤزی فکر ایله ویر جواب
هر نه دیلۆڭه گلسه اؤڲۆتمه چۆ آسیاب
(ترابزۏن‌لو رمضان فغانی)
[اپنے] سُخن کو آب کے مِثل صاف کرو اور فِکر و تفکُّر کے ساتھ جواب دو۔۔۔ آسیاب (چکّی) کی مانند، اپنی زبان پر آنے والی ہر ایک چیز کو مت پِیسو۔

Su gibi sâf kıl sözi fikr ile vir cevâb
Her ne dilüñe gelse ögütme çü âsyâb

× ایک جا مصرعِ اول کا متن یہ نظر آیا ہے:
سو گیبی صاف قېل سؤزی فکر ائیله ویر جواب
Su gibi sâf kıl sözi fikr eyle vir cevâb
[اپنے] سُخن کو آب کے مِثل صاف کرو، فِکر و تفکُّر کرو، [اور پھر] جواب دو
لیکن میری رائے میں اوّل الذکر متن ارجَح ہے۔

 

[حسان خان]

لعلی‌یله چشمینه ویره‌لی دل فغانیا
گؤزده آغېزدا قالمادې هیچ لذّت ایله خواب
(ترابزۏن‌لو رمضان فغانی)
اے فغانی! جب سے اُس کے لعلِ لب اور اُس کی چشم کو دل دیا ہے، چشم میں اور دہن میں [بالترتیب] ذرا بھی نیند اور لذّت باقی نہیں رہی ہے۔

La’liyle çeşmine vireli dil Figâniyâ
Gözde agızda kalmadı hîç lezzet ile hˇâb

 

[حسان خان]

قول و قرار ائیله‌مڭ اۏل بی‌قرار ایله
زیرا که اؤلدۆرۆر کیشی‌یی انتظار ایله
(ترابزۏن‌لو رمضان فغانی)
اُس بے قرار و پیماں شِکن کے ساتھ قول و قرار مت کیجیے، کیونکہ وہ شخص کو انتظار سے مار ڈالتا ہے۔

Kavl ü karâr eylemeñ ol bî-karâr ile
Zîrâ ki öldürür kişiyi intizâr ile

 

[حسان خان]

حضرتِ علی کی شہادت کے برائے کہے گئے ایک مرثیے کا مطلع:
اۏلمادې بۆلمم نه‌دن ویران بو عالَم یا علی
تؤکدی محراب ایچره قانون ابنِ مُلجَم یا علی
(مشهدی حسن عاصی)
میں نہیں جانتا کہ یہ عالَم کس لیے ویران نہ ہوا، یا علی!
ابنِ مُلجَم نے محراب کے اندر آپ کا خون بہایا، یا علی!

Olmadı bülməm nədən viran bu aləm ya Əli
Tökdi mehrab içrə qanun İbni-Mülcəm ya Əli

 

[حسان خان]

حضرتِ علی کی شہادت کے برائے کہے گئے مرثیے میں سے ایک بند:
لرزه‌یه دۆشدی اۏ ساعت‌ده سماوات و زمین
تاجې‌نې باش‌دان گؤتۆردی حضرتِ روح‌الأمین
سسله‌نۆردی عرش‌دن قُتِلَ الأمیرالمؤمنین
بو سسیله دۏلدې اۏل دم کُلِّ عالَم یا علی
(مشهدی حسن عاصی)
اُس ساعت سماوات و زمین لرزے میں آ گئے
حضرتِ روح الامین نے اپنے تاج کو سر سے اُتار دیا
عرش سے 'امیرالمؤمنین قتل ہو گئے' کی صدا آ رہی تھی
اِس صدا سے اُس دم کُل عالَم پُر ہو گیا، یا علی!

Lərzəyə düsdi o saətdə səmavatü zəmin
Tacını başdan götürdi həzrəti-Ruhüləmin
Səslənürdi ərşdən qütiləl Əmirül-möminin
Bu səsilə doldı ol dəm külli-aləm ya Əli

 

[حسان خان]

حضرتِ علی کی شہادت کے برائے کہے گئے مرثیے میں سے ایک بند:
لرزه‌یه دۆشدی اۏ ساعت‌ده سماوات و زمین
تاجې‌نې باش‌دان گؤتۆردی حضرتِ روح‌الأمین
سسله‌نۆردی عرش‌دن قُتِلَ الأمیرالمؤمنین
بو سسیله دۏلدې اۏل دم کُلِّ عالَم یا علی
(مشهدی حسن عاصی)
اُس ساعت سماوات و زمین لرزے میں آ گئے
حضرتِ روح الامین نے اپنے تاج کو سر سے اُتار دیا
عرش سے 'امیرالمؤمنین قتل ہو گئے' کی صدا آ رہی تھی
اِس صدا سے اُس دم کُل عالَم پُر ہو گیا، یا علی!

Lərzəyə düsdi o saətdə səmavatü zəmin
Tacını başdan götürdi həzrəti-Ruhüləmin
Səslənürdi ərşdən qütiləl Əmirül-möminin
Bu səsilə doldı ol dəm külli-aləm ya Əli

بندِ بعدی:
تا ائشیتدی بو سسی احباب و انصارون سنۆن
قۏیدولار یۆز مسجده یکسر هوادارون سنۆن
آلدېلار اطرافووې هر مهربان یارون سنۆن
آغلادې بو حالته عیسیٰ و آدم یا علی
(مشهدی حسن عاصی)
جوں ہی آپ کے احباب و انصار نے اِس صدا کو سُنا
آپ کے تمام طرف داروں نے مسجد کی جانب رُخ کیا
آپ کے ہر مہربان یار نے آپ کے اطراف کو گھیر لیا
اِس حالت پر عیسیٰ و آدم نے گِریہ کیا، یا علی!

Ta eşitdi bu səsi əhbabü ansarun sənün
Qoydular yüz məscidə yəksər həvadarun sənün
Aldılar ətrafuvı hər mehriban yarun sənün
Ağladı bu halətə İsavü Adəm ya Əli

 

[حسان خان]

کؤنۆل، جاهان‌دا غمِ هیجرِ یاره صبر ائیله
نه قدر وورسا سنه یار یاره، صبر ائیله
(آغاداداش ثُریّا)
اے دل! جہان میں غمِ ہجرِ یار پر صبر کرو۔۔۔ تم کو یار جس قدر بھی زخم مارے، صبر کرو۔

Könül, cahanda qəmi-hicri-yarə səbr eylə,
Nə qədr vursa sənə yar yarə, səbr eylə.

 

[حسان خان]

لبِ لعلین سئون‌لر ائتمه‌دی کوثر تمنّاسېن
سرِ کویین گؤرن‌لر شوق‌دن ترک ائتدی جَنّاتې
(عبدالله جانې‌اۏغلو)
تمہارے لبِ لعل سے محبّت کرنے والوں نے کوثر کی تمنّا نہ کی۔۔۔ تمہارے سرِ کُوچہ کو دیکھنے والوں نے شوق و اشتیاق سے جنّتوں کو تَرک کر دیا۔

Ləbi-lə'lin sevənlar etmədi kövsər təmənnasın,
Səri-kuyin görənlər şövqdən tərk etdi cənnatı.

 

[حسان خان]

خدنگِ چشمِ مستین سینهٔ مجروحا مرهم‌دیر
تغافل قېلما عبداللٰها مرسول ائت بو سوغاتې
(عبدالله جانې‌اۏغلو)
تمہاری چشمِ مست کا تیر سینۂ مجروح کے لیے مرہم ہے۔۔۔ تغافُل مت کرو، 'عبداللہ' کی جانب اِس سوغات کو اِرسال کرو۔

Xədəngi-çeşmi-məstin sineyi-məcruha mərhəmdir,
Təğafül qılma Abdullaha mərsul et bu sovqatı.

 

[حسان خان]

آچ یۆزۆن کیم شرم‌سار ایده گُلی زیبالېغون
سؤزه گل کیم بُلبُلی خاموش ایده گویالېغون
(احمد پاشا)
اپنا چہرہ کھولو تاکہ گُل کو تمہاری زیبائی شرمسار کر دے۔۔۔ گُفتار میں آؤ تاکہ بُلبُل کو تمہاری گویائی خاموش کر دے۔

Aç yüzün kim şerm-sâr ide güli zîbâlığun
Söze gel kim bülbüli hâmuş ide gûyâlığun

 

[حسان خان]

یار مُستغنی متاعِ صبر کاسِد بخت بد
عاشِقا بوندان زیاده بیر مصیبت وار مې‌دېر
(مُصطفیٰ صِدقی افندی)
ِیار بے نیاز ہے، متاعِ صبر کاسِد و بے قدر ہے، [اور] بخت بد ہے۔۔۔ کیا عاشق کے لیے اِس سے زیادہ کوئی مصیبت موجود ہے؟

Yār müstaġnî metā‘-ı ŝabr kāsid baĥt bed
‘Āsıķa bundan ziyāde bir muŝîbet var mıdır

 

[حسان خان]

غُنجه‌نۆڭ آچسون یینه قلبین صبا نوروزدور
بُلبُلِ زار ائیله‌سۆن بیر خۏش نوا نوروزدور
(شیخ‌الاسلام یحییٰ)
صبا کو چاہیے کہ دوبارہ غُنچے کے دل کو وا کرے، [کیونکہ] نوروز ہے
بُلبُلِ زار کو چاہیے کہ ایک خوش نوا کرے، [کیونکہ] نوروز ہے

Goncenüñ açsun yine kalbin sabâ nev-rûzdur
Bülbül-i zâr eylesün bir hoş nevâ nev-rûzdur

 

[ارسلان بای]

دردیم کؤپدۆر دیاریمدان دؤورۆمدن
خیر قایسی، احسان قایسی، بیلینمز
زالولارین جفاسیندان جبریندن
اسلام قایسی، ایمان قایسی، بیلینمز
۔۔۔
مختوم قولی جان مهمان دیر گؤوده لَش
یاخشی دوست کؤپ، یامان بولسان یوق قارداش
بو ایّام دا باش ایاق دیر ایاق باش
یاخشی قایسی، یامان قایسی، بیلینمز

مختوم قولی فراغی

 

[حسان خان]

دردیم کؤپدۆر دیاریمدان دؤورۆمدن
خیر قایسی، احسان قایسی، بیلینمز
زالولارین جفاسیندان جبریندن
اسلام قایسی، ایمان قایسی، بیلینمز
مختوم قولی فراغی

مجهے اپنے دیار اور اپنے زمانے کے دستوں (ہاتھوں) بِسیار درد ہے۔۔۔ خَیر کون سا ہے؟ احسان کون سا ہے؟ معلوم نہیں ہوتا۔۔۔ ظالموں کے جفا و جبر کے باعث، اسلام کون سا ہے؟ ایمان کون سا ہے؟ معلوم نہیں ہوتا۔
(یعنی خیر و احسان و اسلام و ایمان مفقود ہو گئے ہیں۔)

Derdim köpdür diýarymdan, döwrümden,
Haýyr kaýsy, yhsan kaýsy, bilinmez.
Zalymlaryň jepasyndan, jebrinden
Yslam kaýsy, iman kaýsy, bilinmez.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

مختوم قولی جان مهمان دیر گؤوده لَش
یاخشی دوست کؤپ، یامان بولسان یوق قارداش
بو ایّام دا باش ایاق دیر ایاق باش
یاخشی قایسی، یامان قایسی، بیلینمز

مختوم قولی فراغی

اے مخدوم قُلی! جان مہمان ہے، [اور] بدن لاش ہے۔۔۔ اگر تم خوب [حالت میں] ہوؤ تو دوست بِسیار ہیں، اگر تم بد [حالت میں] ہوؤ تو برادر [بھی] نہیں ہوتا۔۔۔ اِن ایّام میں سر پَیر ہے اور پَیر سر۔۔۔۔ خوب کون سا ہے؟ بد کون سا ہے؟ معلوم نہیں ہوتا۔

Magtymguly, jan myhmandyr, göwre läş,
Ýagşa dost köp, ýaman bolsaň, ýok gardaş,
Bu eýýamda baş – aýakdyr, aýak – baş,
Ýagşy kaýsy, ýaman kaýsy bilinmez.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

تُرکمَنوں کے معروف ترین شاعر مختوم‌قُلی فراغی کی ایک نظم کا ایک بند:
صُحبتینده حق کلامېن سؤیلن یۏق
مجلسینده بیر نصیحت ائیلن یۏق
حلال قایسې، حرام قایسې، سایلان یۏق
سود قایسې‌دېر، زیان قایسې، بیلینمز
(مختوم‌قُلی فراغی)
اپنی گفتگو کے اندر کلامِ حق [تعالیٰ] بولنے والا کوئی نہیں ہے۔۔۔ اپنی مجلس کے اندر اِک نصیحت کرنے والا کوئی نہیں ہے۔۔۔ حلال کون سا ہے؟ حرام کون سا ہے؟ کوئی چُننے والا نہیں ہے۔۔۔ فائدہ کون سا ہے؟ زِیاں کون سا ہے؟ معلوم نہیں ہوتا۔

Söhbetinde Hak kelamyn söýlän ýok,
Mejlisinde bir nesihat eýlän ýok,
Halal kaýsy, haram kaýsy, saýlan ýok,
Sud kaýsydyr, zyýan kaýsy, bilinmez.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

نیجه شیرین اۏلماسون کیم سۆد یئرینه آناسې
سُکّر ایله بسله‌میش اۏل طوطیِ گویاجوغې
(محمود عبدالباقی 'باقی')
وہ شیریں کیسے نہ ہو کہ اُس کی مادر نے [ظاہراً] شِیر کی بجائے شَکَر کی غذا دے کر اُس کُوچک طوطیِ گویا کی تربیت کی ہے۔
× کُوچک = چھوٹا

Nice şîrîn olmasun kim süd yerine anası
Sükker ile beslemiş ol tûtî-i gûyâcuğı