متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

زاهدا دؤندۆن ایسه گر یاردان سن نار ایچۆن
یانایېن اۏل نارا بن اۏل یاردان بن دؤنمه‌زم
(مِهری خاتون)
اے زاہد! خواہ تم نے نار [کے خوف] سے یار سے رُوگردانی کر لی ہو، لیکن میں اُس یار سے رُوگردانی نہیں کروں گی۔۔ اُس نار میں [جلنا ہو تو بھلے] جل جاؤں!

Zâhidâ döndün ise ger yârdan sen nâr içün
Yanayın ol nâra ben ol yârdan ben dönmezem

 

[حسان خان]

جانېنا قصد ائیله‌میش خون‌ریز چشمۆن مِهری‌نۆن
ویره‌یین بین جان‌سا اۏل خون‌خواردان بن دؤنمه‌زم
(مِهری خاتون)
تمہاری خوں ریز چشم نے 'مِہری' کی جان کا قصد کیا ہے۔۔۔ اگر ہزار جانیں بھی ہوں تو دے دوں گی، [لیکن] میں اُس خوں خوار سے رُوگردانی نہیں کروں گی۔

Cânına kasd eylemiş hûn-rîz çeşmün Mihrî'nün
Vireyin bin cânsa ol hûn-hârdan ben dönmezem

 

[حسان خان]

بن اوماردوم که سنی یارِ وفادار اۏلاسېن
نه بیله‌یدۆم که بئگۆم بؤیله جفاکار اۏلاسېن
(مِهری خاتون)
میں تم سے یہ اُمید رکھتی تھی کہ تم یارِ وفادار ہوؤ گے۔۔۔ میں کیا جانتی تھی کہ اے میرے بیگ تم اِس طرح جفاکار ہوؤ گے۔

Ben umardum ki seni yâr‑ı vefâ‑dâr olasın
Ne bileydüm ki begüm böyle cefâ‑kâr olasın

 

[حسان خان]

بددُعا ایتمه‌زم امّا که خُدادان دیله‌رم
بیر سنۆن گیبی جفاکارا هوادار اۏلاسېن
(مِهری خاتون)
میں بددُعا نہیں کرتی، لیکن خدا سے آرزو کرتی ہوں کہ تم [بھی] اپنے جیسے کسی جفاکار کے عاشق و مُشتاق ہو جاؤ!

Bed‑du‘â itmezem ammâ ki Hudâ’dan dilerem
Bir senün gibi cefâ‑kâra hevâ‑dâr olasın

 

[حسان خان]

اۆز توتوب محرابه آغلارسام دئمین زاهد منه
ای مسلمان‌لار منی اۏل نامسلمان آغلادېر
(قوسی تبریزی)
اگر میں محراب کی جانب رُخ کر کے روتا ہوں تو مجھے زاہد مت کہیے۔۔۔ [بلکہ] اے مسلمانو! مجھے وہ نامسلمان [محبوب] رُلاتا ہے۔

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Üz tutub mehrabə ağlarsam, demin zahid mənə,
Ey müsəlmanlar, məni ol namüsəlman ağladır.

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Yüz dutup miḥrāba aġlarsam dimeñ zāhid baña
Ey müselmānlar beni ol nā-müselmān aġladur

 

[حسان خان]

نصیحت وئرمه، واعظ، طاقِ ابرو قبله‌گاهېم‌دېر
منیم بو طاقِ محرابیله عالَم‌ده نه کارېم وار؟
(میرزا محمد کاتب)
اے واعظ! نصیحت مت دو۔۔۔ طاقِ ابرو میری قبلہ گاہ ہے۔۔۔
مجھے اِس طاقِ محراب کے ساتھ دُنیا میں کیا کام؟

Nəsihət vermə, vaiz, taqi-əbru qibləgahımdır,
Mənim bu taqi-mehrabilə aləmdə nə karım var?

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

مُحقّق‌دیر که سن‌ده لیلی‌دن آرتېق وجاهت وار
جُنون‌لوق‌دا منیم مجنون‌دان آرتېق اشتهارېم وار
(میرزا محمد کاتب)
یہ مُسلّم ہے کہ تم میں لیلیٰ سے زیادہ وجاہت ہے، [اور اسی طرح] جُنونیت میں مَیں مجنون سے زیادہ شُہرت رکھتا ہوں۔

Mühəqqəqdir ki, səndə Leylidən artıq vəcahət var,
Cünunluqda mənim Məcnundan artıq iştiharım var.

 

[حسان خان]

اهلِ عشق دل‌لرین مُشرّف ایدر
صُحبتِ لا اِلٰهَ اِلّا الله
(مِهری خاتون)
لا اِلٰہَ اِلّا اللہ کی صُحبت اہلِ عشق کے دلوں کو مُشرّف کرتی ہے۔

Ehl-i ‘aşḳ dillerin müşerref ider
Ṣoḥbet-i lâ ilâhe illallâh

 

[حسان خان]

نعتیہ بند:
حاضره‌تِ موحاممد حاققېن سسی‌دیر
هر ایکی دۆنیانېن افندی‌سی‌دیر
عاراپ-عاجم اۏنون بیر بنده‌سی‌دیر
زامان اۏ گۆل گیبی گۆل گؤرمۆش دئڲیل
سن ده اۏ گۆزه‌لین اؤنۆنده ائڲیل
(محمود قایا)
حضرتِ محمد حقّ تعالیٰ کی آواز ہیں
وہ ہر دو دُنیا کے آقا ہیں
عرب و عجم اُن کے ایک غُلام ہیں
زمانے نے اُس گُل جیسا [کوئی] گُل نہیں دیکھا ہے
تم بھی اُس زیبا کے پیش میں خَم ہو جاؤ

Hazret-i Muhammed Hakk'ın sesidir,
Her iki dünyanın efendisidir.
Arap-Acem onun bir bendesidir.
Zaman o gül gibi gül görmüş değil,
Sen de o güzelin önünde eğil!

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

گؤره‌لی کویوڭ‌دا جانوم سن گۆزل‌لر شاهې‌نې
قالمادې رضوانا مَیلۆم گئچمیشم غِلمان‌دان
(مِهری خاتون)
اے میری جان! جب سے تمہارے کُوچے میں تم شاہِ خُوباں کو دیکھا ہے، مجھ میں جنّتِ رضوان کی رغبت نہیں رہی ہے اور میں نے غِلمان [کے خیال] کو تَرک کر دیا ہے۔

Göreli kûyuñda cânum sen güzeller şâhını
Ḳalmadı rıḍvâna meylüm geçmişem ġılmândan

 

[حسان خان]

نگاه ایتمک‌ده دُزدیده اۏ ماها شُعله‌اطواروز
شُعاعِ چشمۆمۆز گاهی دراز و گاه کوته‌دۆر
(فهیم)
اُس ماہ کی جانب دُزدیدہ نگاہ کرنے میں ہم شُعلہ اطوار ہیں (یعنی ہمارے اطوار شُعلے کی مانند ہیں)۔۔۔ ہماری شُعاعِ چشم گاہے دراز اور گاہ کُوتاہ ہے۔

Nigâh itmekde düzdîde o mâha şu'le-etvâruz
Şu'â'-ı çeşmümüz gâhî dırâz u gâh kûtehdür

 

[حسان خان]

بن بُلبُلِ اَلوان‌نِغمِ گُلشنِ فیضم
مُرغانِ قفس نغمهٔ تکرارې نه بیلسۆن
(فهیم)
میں گُلشنِ فیض کا طرح طرح کے نغمے جاننے والا بلبل ہوں؛ مُرغانِ قفس نغمۂ تکرار کیا جانیں؟
(یعنی مُرغانِ قفس ایک ہی بار بار دُہرائے جانے والا نغمہ کیا جانیں؟ وہ تو طرح طرح کی صداؤں کے ساتھ فریاد کرتے ہیں۔)

Ben bülbül-i elvân-negam-ı gülşen-i feyzem
Murgân-ı kafes nağme-i tekrârı ne bilsün

 

[حسان خان]

آلتېن قفس ایدی بنیم دوراغېم
دۏست الیندن یارالاندې یۆره‌ڲیم
اوول یاقېن ایدیم شیمدی اېراغېم
فلک بنی نازلې یاردان آیېردې
(قاراجا اۏغلان)
طلائی قفس میرا مسکن تھا
دوست کے دستوں (ہاتھوں) میرا دل زخمی ہو گیا
اوّلاً میں قریب تھا، اب دُور ہوں
فلک نے مجھ کو یارِ نازنیں سے جُدا کر دیا

Altın kafes idi benim durağım
Dost elinden yaralandı yüreğim
Evvel yakın idim şimdi ırağım
Felek beni nazlı yârdan ayırdı

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

آدېم اسماعیل ابنِ حیدری‌یم
علی‌نین چاکرینین چاکری‌یم
(شاه اسماعیل صفوی 'خطایی')
میرا نام اسماعیل ابنِ حیدر ہے۔۔۔ میں علی کے نوکروں کا نوکر ہوں۔

Adım İsmayıl ibni Heydəriyəm,
Əlinin çakərinin çakəriyəm.

 

[حسان خان]

(مصرع)
نه‌رده گۆزه‌ل گؤرسه‌م آرتېیۏر غامېم
(قاراجا اۏغلان)
میں جہاں [بھی کوئی] زیبا دیکھوں، میرے غم میں اضافہ ہو جاتا ہے۔۔۔

Nerde güzel görsem artıyor gamım

 

[حسان خان]

عۆریان گلدیم گئنه عۆریان گیده‌ریم
اؤلمه‌مڲه ال‌ده فرمانېم مې وار
عازرائیل گلمیش ده جان طاله‌پ ائیله‌ر
بنیم جان وئرمڲه درمانېم مې وار
(قاراجا اۏغلان)
میں عُریاں آیا تھا، دوبارہ عُریاں [ہی] جاؤں گا
نہ مرنے کا میرے دست میں کوئی فرمان ہے کیا؟
عزرائیل آ گیا ہے اور جان طلب کرتا ہے
میرے پاس جان دینے [سے بچنے] کے لیے کوئی درمیان ہے کیا؟

Üryan geldim gene üryan giderim
Ölmemeğe elde fermanım mı var
Azrail gelmiş de can talep eyler
Benim can vermeğe dermanım mı var

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

نزاکت اهلینه باغ و بهار و نعمت‌دیر
بلا سئون‌لره صحرایِ کربلادېر عشق
(قوسی تبریزی)
عشق، اہلِ نزاکت کے لیے باغ و بہار و نعمت ہے، [جبکہ] بلا کو محبوب رکھنے والوں کے لیے صحرائے کربلا ہے۔

Nəzakət əhlinə bağü baharü ne'mətdir,
Bəla sevənlərə səhrayi-Kərbəladır eşq.

 

[حسان خان]

بُلبُل کیمی منیم دخی چۏخ وار سؤزلریم
لال اۏلدو غُنچه تک دیلیم، ای گُل‌عِذار، حَیف
(قوسی تبریزی)
اے [محبوبِ] گُل رُخسار! بُلبُل کی طرح میرے پاس بھی [کہنے کے لیے] کئی سُخن ہیں، [لیکن] افسوس! کہ غُنچے کی طرح میری زبان گُنگ ہو گئی ہے۔

Bülbül kimi mənim dəxi çox var sözlərim,
Lal oldu qönçə tək dilim, ey gülüzar, heyf.

 

[حسان خان]

من دئمیرم اۆستۆن نیژاددانام من
دئمیرم ائل‌لریم ائل‌لردن باش‌دېر
منیم مسلکیم‌ده، منیم یۏلوم‌دا
میللت‌لر هامې‌سې دۏست‌دور، قارداش‌دېر
(بولود قاراچۏرلو 'سهَنْد')
میں نہیں کہتا کہ میں عالی نسل سے ہوں
میں نہیں کہتا کہ میری قوم [دیگر] قوموں سے برتر ہے
میرے مسلک میں، [اور] میری راہ میں
تمام مِلّتیں [باہم] دوست و برادر ہیں

Mən demirəm, üstün nijaddanam mən
Demirəm, ellərim ellərdən başdır
Mənim məsləkimdə, mənim yolumda
Millətlər hamısı dostdur, qardaşdır

× شاعر کا تعلق ایرانی آذربائجان سے تھا۔
× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

----------------
ایک جا مندرجۂ بالا بند کا یہ متن نظر آیا ہے:
من دئمیرم اۆستۆن نیژالاردانام،
دئمیرم ائل‌لریم ائل‌لردن باش‌دې،
منیم مسلکیم‌ده، منیم یۏلوم‌دا
میللت‌لر هامې‌سې دۏست‌دو، قارداش‌دې.

Mən demirəm üstün nijadlardanam,
Demirəm ellərim ellərdən başdı,
Mənim məsləkimdə, mənim yolumda
Millətlər hamısı dostdu, qardaşdı.

اِس متن کے مطابق مصرعِ اول کا ترجمہ یہ ہے: میں نہیں کہتا کہ میں عالی نسلوں سے ہوں
دیگر مصرعوں کا ترجمہ وہی ہے۔

 

[حسان خان]

عؤمرلردیر ایتمیشم من بیلمه‌نم کیم هاندایام
هئچ منی گؤردۆن‌مۆ ای عنقا دۏلانېم باشېنا
(قوسی تبریزی)
کئی مُدّتوں سے میں گُم ہو گیا ہوں، [اور] میں نہیں جانتا کہ میں کہاں پر ہوں
اے عنقا! میں تم پر قربان جاؤں! تم نے کبھی بھی کیا مجھ کو [کہیں] دیکھا ہے؟

Ömrlərdir itmişəm, mən bilmənəm kim, handayam,
Heç məni gördünmü, ey ənqa, dolanım başına.