متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

اگرچه عشق بِناسېن ازل قۏیوب مجنون
اۏنون بِناسېنې مُحکم ائدۆب منیم عشقیم
(راجی تبریزی)
اگرچہ عشق کی عمارت [کی بنیاد] کو ازل [میں] مجنون نے رکھا تھا، [لیکن] اُس کی عمارت کو میرے عشق نے مُحکم و اُستُوار کیا ہے۔

Əgərçi eşq binasın əzəl qoyub məcnun
Onun binasını möhkəm edüb mənim eşqim

 

[حسان خان]

ای گؤنۆل تؤکمه بو عشقیله یۆزه گؤزیاشېن
قۏرخارام خلق ایچینه راز نِهانون چېخسون
(راجی تبریزی)
اے دل! اِس عشق کے ساتھ (یا اِس عشق کے ہوتے ہوئے)، تم چہرے پر اشک مت بہاؤ۔۔۔ مجھے خوف ہے کہ مردُم کے درمیان تمہارا رازِ نہاں آشکار ہو جائے گا۔

Ey gönül tökmə bu eşqilə yüzə gözyaşın
Qorxaram xəlq içinə razi-nihanun çıxsun

 

[حسان خان]

یوسف، گئجه اۏلمازسا گۆنۆز قدری بیلینمز
جهل اۏلماسا، کیفیّتِ عرفان گؤزه گلمز
(میرزا عبدالخالق یوسف)
اے یوسف! اگر شب نہ ہو تو روز کی قدر معلوم نہیں ہوتی۔۔۔ اگر جہل نہ ہو تو علم و عرفان کی کیفیّت [و خصوصیت] نظروں میں نہ آئے گی۔

Yusif, gecə olmazsa günüz qədri bilinməz,
Cəhl olmasa, keyfiyyəti-ürfan gözə gəlməz.

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

ناصح دئمه که عشقی قۏی ائت سیم و زر طلب
من دینیمی سنۆن کیمی دُنیایه وئرمه‌رم
(راجی تبریزی)
اے ناصح!‌ مت کہو کہ عشق کو تَرک کر دو [اور] سیم و زر طلب کرو۔۔۔۔ تمہاری مانند مَیں اپنے دین کو دنیا کے عِوض میں نہیں دوں گا۔

Naseh demə ki eşqi qoy et simü zər tələb
Mən dinimi sənün kimi dünyayə vermərəm

 

[حسان خان]

من قۏیان وادی‌یه قۏیمون قدم ای عاشق‌لر
بوردا بیر ره‌زنِ دین و دل و ایمان گؤرۆنۆر
(راجی تبریزی)
اے عاشقو! جس وادی میں مَیں نے قدم رکھا ہے، اُس میں تم قدم مت رکھنا۔۔۔ [کہ] یہاں ایک رہزنِ دین و دل و ایمان نظر آ رہا ہے۔

Mən qoyan vadiyə qoymun qədəm ey aşiqlər
Burda bir rəhzəni-dinü dilü iman görünür

 

[حسان خان]

ناقص‌لره تکلیف ائله‌مۆن عشق رُموزین
ابجد دگۆ هر طفلی بو ارشاده گتۆرمز
(راجی تبریزی)
عشق کے رُموز ناقصوں کو پیش مت کرو۔۔۔۔ [یہ رُموزِ عشق] ابجد نہیں ہیں، یہ ہر طِفل کی راہنمائی نہیں کرتے۔

‌Naqislərə təklif eləmün eşq rümuzin
Əbcəd degü har tifli bu irşadə gətürməz

 

[حسان خان]

لبۆندن عاشقۆوه بیرجه بوسه لطف ائیله
نثار ائدۆم عوضینده بو نقدِ جانې سنه
(راجی تبریزی)
اپنے لبوں سے اپنے عاشق کو ایک بوسہ لُطف فرماؤ۔۔۔ [تاکہ] میں اُس کے عِوض میں تم پر اِس نقدِ جاں کو افشاں کر دوں۔

Ləbündən aşiqüvə bircə busə lütf eylə
Nisar edüm əvəzində bu nəqdi-canı sənə

 

[حسان خان]

ابوالحسن راجی تبریزی ایک تُرکی مرثیے میں فاجعۂ کربلا کے بعد زندان کا حال منظوم کرتے ہوئے ایک بند میں لکھتے ہیں:
محنتِ غُربت اثر ائتدی اۏ دم لیلایه
وئردی ویرانه‌ده ال غُصّه و غم لیلایه
دئدی: ای چرخ، ائله‌دۆن یاخشې ستم لیلایه
پاسبان شمر اۏلوب ایندی منه اکبر یئرینه
(راجی تبریزی)
لیلا پر اُس دم رنجِ غریب الوطنی نے اثر کر دیا
[اُس] ویرانے میں لیلا کو اندوہ و غم پیش آ‌ گیا
وہ بولی: اے چرخ! تم نے لیلا پر خوب ستم کیا
[کہ] اب میرا پاسبان اکبر کی بجائے شِمر ہو گیا ہے

× اُمِّ لَیلا = علیِ اکبر ابنِ امام حُسین کی والدہ کا نام

Möhnəti-qürbət əsər etdi o dəm Leylayə,
Verdi viranədə əl qüssəvü qəm Leylayə,
Dedi: - Ey çərx, elədün yaxşı sitəm Leylayə,
Pasiban Şümr olub indi mənə Əkbər yerinə.

× ایک نُسخے میں مصرعِ چہارم کا متن یہ نظر آیا ہے:
"پاسبان ایندی منه شمر اۏلوب اکبر یئرینه"

 

[حسان خان]

ابوالحسن راجی تبریزی ایک مرثیے کے آخری بند میں کہتے ہیں:
راجی، تۏولانما بو بی‌مِهر و وفا دُنیایه
ال‌ده بیر توشه گرک چۆن سفرِ عُقبایه
نقدِ اشک ایله بو گۆن جمع ائله بیر سرمایه
گؤز یاشې خرج اۏلو محشر گۆنی گوهر یئرینه
(راجی تبریزی)
اے راجی! تم اِس بے مِہر و وفا دنیا سے فریب مت کھانا۔۔۔ چونکہ سفرِ آخرت کے لیے دست میں کوئی زادِ راہ [ہونا] ضروری ہے [لہٰذا] تم اِس روز نقدِ اشک کے ذریعے ایک سرمایہ جمع کرو [کیونکہ] بروزِ محشر گوہر کی بجائے اشک خرچ ہوں گے۔

Raci, tovlanma bu bimehrü vəfa dünyayə,
Əldə bir tuşə gərək çün səfəri-üqbayə,
Nəqdi-əşk ilə bu gün cəm' elə bir sərmayə,
Göz yaşı xərc olu məhşər güni gövhər yerinə

 

[حسان خان]

مژگان‌لارېن ایچره سنین اۏل چشمِ خُمارېن
بیر نرگسِ تردیر که بیتیبدیر تیکن ایچره
(آصف لنبرانی)
تمہاری مِژگاں کے اندر تمہاری وہ چشمِ پُرخمار [گویا] ایک نرگسِ تر ہے کہ جو خاروں کے اندر اُگا ہے۔

Müjganların içrə sənin ol çeşmi-xumarın
Bir nərgisi-tərdir ki, bitibdir tikən içrə
(Asəf Lənbərani)

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

بیر شعرِ نمک‌ریز ایله آغزېندان اؤپردیم
پنهان اۏلا بیلسه‌یدیم اگرچه سُخن ایچره
(آصف لنبرانی)
اگر میں سُخن کے اندر پنہاں ہونے کی قُدرت رکھتا تو میں ایک شعرِ نمک ریز کے ذریعے تمہارے دہن کو بوس لیتا۔
× بوسنا = بوسہ دینا، چُومنا

Bir şeri-nəməkriz ilə ağzından öpərdim,
Pünhan ola bilsəydim əgərçi süxən içrə.

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔
× شاعر نے مندرجۂ بالا بیت میں 'اگرچه' کو 'اگر' کے مفہوم میں استعمال کیا ہے۔ یا پھر ممکن ہے کہ شاعر نے 'اگرچه' کی بجائے 'اگر که' استعمال کیا ہو، اگرچہ میرے پاس اِس کی کوئی دلیل نہیں ہے۔

 

[حسان خان]

آصف، گُلِ رُخسارېنې گؤرمۆش‌مۆ نگارېن
غُنچه دهنی آچېلا قالمېش چمن ایچره؟
(آصف لنبرانی)
اے آصف! آیا کیا اُس نے نِگار (محبوب) کا گُلِ رُخسار دیکھ لیا ہے کہ چمن کے اندر غُنچے کا دہن [حیرت سے] کُھلا رہ گیا ہے؟

Asəf, güli-rüxsarını görmüşmü nigarın
Qönçə dəhəni açıla qalmış çəmən içrə?

 

[حسان خان]

نزاکت پرده‌سیندن گؤستریب یۆز حُسن لیلا تک
منی عالَم‌ده رُسوا ائیله‌دی مجنونِ شیدا تک
(آصف لنبرانی)
اُس [یار] نے پردۂ نزاکت [میں] سے لیلیٰ کی مانند صدہا حُسن دِکھایا [اور] مجھے عالَم میں مجنونِ شیدا کی مانند رسوا کر دیا۔

Nəzakət pərdəsindən göstərib yüz hüsn Leyla tək,
Məni aləmdə rüsva eylədi Məcnuni-şeyda tək.

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

اگر اهلِ صفا کؤنلۆنده جا توتماق مُرادېن‌دېر
همیشه ساکن اۏل مَی‌خانه‌لر کُنجۆنده صهبا تک
(آصف لنبرانی)
اگر تمہیں اہلِ صفا کے دل میں جا کرنے کی آرزو ہے تو شراب کی مانند ہمیشہ میخانوں کے گوشے میں سُکونت اختیار کرو۔

Əgər əhli-səfa könlündə ca tutmaq muradındır,
Həmişə sakin ol meyxanələr küncündə səhba tək

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

گؤزۆم سرچشمه‌سین مسدود قېل بیر وجْه ایله، آصف
سِرِشکیم غرقِ گِرداب ائتمه‌سین عالَم‌نی دریا تک
(آصف لنبرانی)
اے آصف! کسی طریقے سے میری چشم کے سرچشمے کو مسدود کر دو [تاکہ] میرے اشک دنیا کو بحر کی مانند گِرداب میں غرق نہ کر دیں۔

Gözüm sərçeşməsin məsdud qıl bir vəch ilə, Asəf,
Sirişkim qərqi-girdab etməsin aləmni dərya tək.

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

بیر ذرّه قدر اۆچۆن گؤرۆن اۏل سروین آفتاب
باشېنا صبح‌دم دۏلانېر، شام ایاغېنا
(آصف لنبرانی)
دیکھو، [کہ] ایک ذرّہ قدر [و قیمت پانے] کے لیے خورشید صبح دم اُس سَرْو کے سر کے گِرد گھومتا ہے اور شام کو اُس کے پاؤں کے گِرد۔

Bir zərrə qədr üçün görün ol sərvin afitab
Başına sübhdəm dolanır, şam əyağına

× شاعر نے یار کو اُس کی موزوں قامتی کے باعث 'سَرْو' کہا ہے۔
× 'دۏلانماق' کا ایک ذیلی معنی 'قُربان جانا' بھی ہے۔ یعنی یہ مفہوم بھی مُراد لیا جا سکتا ہے کہ: صبح کے وقت خورشید اُس کے سر پر قربان جاتا ہے اور غروب کے وقت اُس کے پاؤں پر۔
×شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

غم یۆکۆن چکمک‌دن، ای دل، بیر دم آزاد اۏلمادېم
هرچه جهد ائتدیم، نه حاصل، یئتمه‌دیم جانانه من
(خورشیدبانو ناتوان)
اے دل! میں غم کا بار کھینچنے سے ایک لمحہ [بھی] آزاد نہ ہوئی۔۔۔ میں نے جس قدر بھی کوشش کی، کیا فائدہ؟، کہ میں محبوب تک نہ پہنچ پائی۔

Qəm yükün çəkməkdən, ey dil, bir dəm azad olmadım,
Hərçi cəhd etdim, nə hasil, yetmədim canənə mən

× شاعرہ کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

بابا پۆنهانېن گؤزۆن‌دن ایکی داملا یاش سۆزۆلدۆ
دئدی که، بیری حۆسئین‌چۆن، اۏ بیری آنام اۆچۆن‌دۆر
(بابا پۆنهان)
'بابا پِنہاں' کی چشم سے دو قطرے اشک ٹپکے۔۔۔ اُس نے کہا: اِن میں سے ایک [امام] حُسین کے برائے، [اور] ایک میری مادر کے برائے ہے۔

Baba Pünhanın gözündən iki damla yaş süzüldü,
Dedi ki, biri Hüseynçün, o biri anam üçündür.
(Baba Pünhan)

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
فکرِ خمِ زُلفۆن منه زنجیرِ بلادېر
(صرّاف تبریزی)
تمہارے خَمِ زُلف کی فکر میرے لیے زنجیرِ بلا ہے۔

Fikri-xəmi-zülfün mənə zənciri-bəladır

 

[حسان خان]

ائیله‌ییب شوقِ وصالېن والِه و حیران منی
وادیِ حیرت‌ده قۏیما بؤیله سرگردان منی
قۏرخارام سالسېن آیاق‌دان محنتِ هجران منی
هجر الیندن جانه گلمیش وصلِ یار ایستر کؤنۆل
(صرّاف تبریزی)
تمہارے وصال کے شوق نے مجھے والہ و حیران کر دیا ہے
مجھے وادیِ حیرت میں اِس طرح سرگردان مت چھوڑو
میں ڈرتا ہوں کہ غم و رنجِ ہجراں مجھے خستہ و ماندہ و شکستہ کر دے گا
[میرا] دل ہجر کے دستوں بیزار ہو گیا ہے [اور] وصلِ یار چاہتا ہے
× کے دستوں = کے ہاتھوں

Eyləyib şovqi-visalın valehü heyran məni
Vadiyi-heyrətdə qoyma böylə sərgərdan məni
Qorxaram salsın ayaqdan mihnəti-hicran məni
Hicr əlindən canə gəlmiş vəsli-yar istər könül