متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

سانما بو درد و غُصّه‌مین سببی
اۏلماماق‌دېر بو دنیا کامېمجا،
قلبیمی یاندېران بودور آنجاق:
وطنی گؤرمه‌دیم مرامېمجا.
(عبدالله شائق)
۱۹۰۸ء
یہ گمان مت کرو کہ میرے درد و غم کا سبب یہ ہے کہ یہ دنیا میری خواہش کے موافق نہیں ہے؛ [بلکہ] میرے قلب کو جلانے والی چیز فقط یہ ہے کہ میں نے وطن کو اپنے مقصود و ہدف کے موافق نہیں دیکھا۔

Sanma bu dərdü qüssəmin sababi
Olmamaqdır bu dünya kamımca,
Qəlbimi yandıran budur ancaq:
Vətəni görmədim məramımca.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

آذربائجانی شاعر عبداللہ شائق ۱۹۰۸ء میں کہی گئی اپنی نظم 'یاد ائت!' (یاد کرو) کے بندِ اوّل میں کہتے ہیں:
وقتا که گۆلر بهارِ آمال،
هر یئرده یاشېللانېر چمن‌لر.
وقتا که، اۏلار مُساعد اقبال
بُلبُل‌لر اؤتر، سوسار زغن‌لر،
پارلاق بیر ایشېق آلار فضانې،
دنیانېن اۆزۆ دؤنر جِنانه،
گزدیکجه اۏ عالَمِ ضیانې،
باخدېقجا اۏ گُلشنِ جهانه،
یاد ائت، منی - شاعرانه یاد ائت!
(عبدالله شائق)
جس وقت کہ بہارِ آرزو ہا مسکرائے گی
اور ہر جگہ چمن سبز ہو جائیں گے
جس وقت کہ بخت مُساعد ہو جائے گا
بُلبُل چہچہائیں گے اور زغن خاموش ہو جائیں گے
ایک روشن و تابندہ نور فضا کو گھیر لے گا
رُوئے زمیں جنّت میں تبدیل ہو جائے گا
جب بھی تم اُس عالَمِ ضیا میں سیر و گردش کرنا
جب بھی تم اُس گلشنِ جہاں کی جانب نگاہ کرنا
مجھے یاد کرنا۔۔۔۔ شاعرانہ یاد کرنا!

× زَغَن = کوا

Vəqta ki gülər bahari-amal,
Hər yerdə yaşıllanır çəmənlər.
Vəqta ki, olar müsaid iqbal
Bülbüllər ötər, susar zəğənlər,
Parlaq bir işıq alar fəzanı,
Dünyanın üzü dönər cinanə,
Gəzdikcə o aləmi-ziyanı,
Baxdıqca o gülşəni-cəhanə,
Yad et, mani - şairanə yad et!

 

[حسان خان]

"هامېمېز بیر یووا پروَرده‌سی‌ییک!
هامېمېز بیر گۆنشین ذرّه‌سی‌ییک!"
(عبدالله شائق)
ہم سب ایک [ہی] آشیانے کے پروَردہ ہیں؛ ہم سب ایک [ہی] خورشید کے ذرّے ہیں۔

"Hamımız bir yuva pərvərdəsiyik!
Hamımız bir günəşin zərrəsiyik!"

 

[اریب آغا ناشناس]

من دعا قېلدېم، منه دُشنام وئردی دل‌بریم،
مستجاب‌الدّعوه‌یم، اۏلدو دعامېز مستجاب.
(سید عظیم شیروانی)
میں نے دعا کی، مجھے میرے دلبر نے دُشنام دی
میں مُستَجابُ الدّعوہ ہوں، ہماری دعا قبول ہو گئی

× دُشنام = گالی
× مُستَجابُ الدّعوہ = وہ شخص جس کی دعا قبول ہوتی ہو

Mən dua qıldım, mənə düşnam verdi dilbərim,
Müstəcabüddə'vəyəm, oldu duamız müstəcab.

× شاعر کا تعلق حالیہ جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔

پیشِ تو دعا گفتم و دشنام شنیدم
هرگز اثری بهتر ازین نیست دعا را
(هلالی جغتایی)

 

[حسان خان]

(مصرع)
"هئچ سؤنمه‌ین بیر مشعل‌دیر آنالارېن سئوگیسی!"
(عبدالله شائق)
مادروں کی [اولاد کے لیے] محبّت ایک کبھی نہ بُجھنے والی شمع ہے۔

Heç sönməyən bir məşəldir anaların sevgisi!

× مندرجۂ بالا مصرع ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

"آنالارلا ایشېقلانېر وطنین هر بوجاغې
ان سئویملی بیر بئشیک‌دیر آنالارېن قوجاغې"
(عبدالله شائق)
مادروں کے توسط سے وطن کا ہر گوشہ روشن ہو جاتا ہے؛ مادروں کی آغوش ایک محبوب ترین گہوارہ ہے۔

Analarla işıqlanır vətənin hər bucağı,
Ən sevimli bir beşikdir anaların qucağı.

× مندرجۂ بالا بیت ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

"آنا، آنا - بو کلمه‌جیک هر کؤرپه‌نین ان ایلکین
اؤیرندیڲی بیر کلمه‌دیر، امدیڲی سۆددن شیرین"
(عبدالله شائق)
"مادر، مادر" - یہ لفظِ کُوچک ہر طِفل کا اوّلین ترین سیکھا ہوا لفظ ہے، جو اُس کے چوسے ہوئے شِیر سے [زیادہ] شیریں ہے۔

Ana, ana - bu kəlməcik hər körpənin ən ilkin
Öyrəndiyi bir kəlmədir, əmdiyi süddən şirin.

× مندرجۂ بالا بیت ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

آنا قلبی صاف گؤی‌لرده شفقت ساچان سحردیر
کؤنۆل چالان گؤزل‌لردن آنا داها دل‌بردیر
(عبدالله شائق)
مادر کا دل [گویا] صاف آسمانوں میں شفقت بِکھرانے والی صبح ہے
مادر، دل چُرا لینے والے خُوبوں سے [بھی] زیادہ دلبر ہے

Ana qəlbi saf göylərdə şəfqət saçan səhərdir.
Könül çalan gözəllərdən ana daha dilbərdir.

× مندرجۂ بالا بیت ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
"آتا آغېل، شُعور ایسه، آنا - جۏشقون اۆرک‌دیر"
(عبدالله شائق)
اگر پدر عقل و شُعور ہو تو مادر پُرجوش و پُرہیجان دل ہے۔

Ata ağıl, şüur isa, ana - coşqun ürəkdir

× 'آغېل' عربی الاصل لفظ 'عقل' کی تحریف یافتہ شکل ہے۔
× مندرجۂ بالا مصرع ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

عشقینله کؤنۆل‌لرده دۏغان فېرتېنا هر بیر
جۏشقون دنیزه، دالغایا، طوفانه گۆلۆمسر
(عبدالله شائق)
تمہارے عشق کے باعث دِلوں میں برپا ہونے والا ہر ایک طوفان، پُرجوش بحر، موج، اور طوفان پر [طنزاً] مسکراتا ہے۔

Eşqinlə könüllərdə doğan fırtına hər bir
Coşqun dənizə, dalğaya, tufanə gülümsər

 

[حسان خان]

قلبیمین ایچینده تئل‌لر سېزلایېر
آرابیر گلدیکجه خیاله تبریز
(عبدالله شائق)
گاہے گاہے جب بھی شہرِ تبریز [میرے] خیال میں آتا ہے تو میرے دل کے اندر [دل کے] تار نالہ کرتے ہیں۔

Qəlbimin içində tellər sızlayır,
Arabir gəldikcə xəyalə Təbriz.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔
× مندرجۂ بالا بیت ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

خزره آخارکن بیرلشمیش آراز
اۏ تای‌دان گتیریر آه-ناله، تبریز
(عبدالله شائق)
اے شہرِ تبریز! بحرِ قزوین کی جانب بہتے وقت متحد و مشترک دریائے ارَس [ہماری جانب] اُس طرف سے آہ و نالہ لاتا ہے۔

Xəzərə axarkən birləşmiş Araz
O taydan gətirir ah-nalə, Təbriz.

× قاجاری دور میں کیے گئے عہدنامے میں دریائے ارَس کو ایرانی سلطنت اور روسی سلطنت کے درمیان سرحد کے طور پر قبول کیا گیا تھا، اور یہی دریا اِمروز جمہوریۂ آذربائجان کو ایرانی آذربائجان سے جدا کرتا ہے۔
× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے تھا۔
× مندرجۂ بالا بیت ہجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

قازېرام سینه‌می دېرناغېم ایله
یاد ائدن دم‌ده وصالېن، آ گۆلۆم!
(عبدالله شائق)
اے میرے گُل! میں جس لمحہ تمہارے وصال کو یاد کرتا ہوں، میں خود کے سینے کو خود کے ناخُن سے کھودتا ہوں۔

Qazıram sinəmi dırnağım ilə,
Yad edən dəmdə vüsalın, a gülüm!

 

[حسان خان]

قَیس اۏلدو اگرچه غمِ لَیلی ایله مجنون
اۏ قالمامېش اصلا بئله نیران آراسېندا
(عبدالله شائق)
قیس اگرچہ غمِ لیلیٰ کے باعث مجنون ہو گیا، لیکن وہ ہرگز ایسی آتشوں کے درمیان نہیں رہا ہے [جیسی آتشوں کے درمیان میں رہا ہوں۔]

Qeys oldu əgərçi qəmi-Leyli ilə Məcnun,
O qalmamış əsla belə niyran arasında.

 

[حسان خان]

صَید ائتمڲه بو شائقِ دل‌خسته‌نی اۏل یار
دۆزمۆش اۆزه خال زُلفِ پریشان آراسېندا
(عبدالله شائق)
اِس شائقِ دل خستہ کو شکار کرنے کے لیے اُس یار نے چہرے پر زُلفِ پریشان کے درمیان [دانۂ] خال بِچھایا ہے۔

Seyd etməyə bu Şaiqi-dilxəstəni ol yar,
Düzmüs üzə xal zülfi-pərişan arasında.

 

[حسان خان]

ساقی، آیاغا دور، گتیر باده که، یاز واختېدېر،
مُرغِ کؤنۆل، نوایه گل، سوز و گُداز واختېدېر.
(عبدالله شائق)
اے ساقی! اِیستادہ ہو جاؤ، اور بادہ لاؤ، کہ بہار کا وقت ہے۔۔۔ اے مُرغِ دل! نوا کرو، کہ سوز و گُداز کا وقت ہے۔

Saqi, ayağa dur, gətir badə ki, yaz vaxtıdır,
Mürği-könül, nəvayə gəl, suzü güdaz vaxtıdır.

× 'واخت' عربی الاصل لفظ 'وقت' کی تحریف یافتہ شکل ہے۔

 

[حسان خان]

بو مُرغِ دیده مگر دامِ زُلفۆنی گؤرمز
که آچدې دانهٔ خالۆن هواسېنا پر و بال
(احمد پاشا)
یہ مُرغِ چشم شاید تمہارے دامِ زُلف کو نہیں دیکھتا، کہ [اِسی لیے] اُس نے تمہارے دانۂ خال کی آرزو میں بال و پر کھولے ہیں۔
× دام = جال

Bu murg-ı dîde meger dâm-zülfüni görmez
Ki açdı dâne-i hâlün havâsına per ü bâl

 

[حسان خان]

سن اؤلۆم‌سۆزلر دیارې، سن شهادت گُلشنی
سن کؤنۆل‌لر مُرغۆنه باغِ صفا، ای کربلا
(آغا سلیم امری بینه‌لی)
اے کربلا! تم فنا ناپذیر و جاوداں اشخاص کا دیار ہو، تم شہادت کا گُلشن ہو، تم مُرغانِ دل کے لیے باغِ صفا ہو۔

Sən ölümsüzlər diyarı, sən şəhadət gülşəni,
Sən könüllər mürğünə baği-səfa, ey Kərbəla.

× شاعر کا تعلق جمہوریۂ آذربائجان سے ہے۔

 

[حسان خان]

زنجیر کیمی زُلفۆنۆ بۏینوما سالېبسان
دیوانه کیمی کوچه‌یه، بازارا چکیرسن
(عبدالله شائق)
تم نے خود کی زُلف کو زنجیر کی مانند میری گردن میں ڈال دیا ہے [اور مجھے] دیوانے کی طرح کوچہ و بازار کی جانب کھینچتے ہو۔

Zəncir kimi zülfünü boynuma salıbsan,
Divanə kimi kuçəyə, bazarə çəkirsən.

 

[حسان خان]

بیلمم که نئچین روا گؤرۆرسن
بو شائقه ظُلمۆ، ای شَکَرفام!
(عبدالله شائق)
اے [محبوبِ] شَکَرفام! میں نہیں جانتا کہ تم کس لیے اِس 'شائق' پر ظلم کو روا رکھتے ہو۔

Bilməm ki, neçin rəva görürsən
Bu Şaiqə zülmü, ey şəkərfam!