متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

بر گُلویم تیغِ تُرکِ تُندخویِ من رسید
تشنه‌لب بودم که آبی بر گُلویِ من رسید
(محمد فضولی بغدادی)
میرے گلے پر میرے تُرکِ تُندخُو کی تیغ پہنچ گئی۔۔۔ میں تشنہ لب تھا، کہ [ناگہاں] آب میرے گلے پر پہنچ گیا۔

محمد فضولی بغدادی کی مندرجۂ بالا فارسی بیت کا منظوم تُرکی ترجمہ:
تُندخو تۆرکۆم منیم تیغی‌نی قۏیدو بۏینوما
تشنه‌لب ایدیم، منی سو ایله ائتدی آشنا
(حُسین محمدزاده صدّیق)
میرے تُرکِ تُندخُو نے اپنی تیغ کو میری گردن پر رکھا۔۔۔ میں تشنہ لب تھا، اُس نے مجھ کو آب کے ساتھ آشنا کیا۔

Tündxu türküm mənim tiğini qoydu boynuma
Təşnələb idim, məni su ilə etdi aşina

 

[حسان خان]

دُعائیہ بیت:
یاووز کؤزلر یۆزۆڭ‌دین دور بۏلسون
جمالیڭ‌دین جهان معمور بۏلسون
(سید احمد میرزا)
بد نظریں تمہارے چہرے سے دُور ہوں!۔۔۔ تمہارے جمال سے دُنیا معمور و آباد ہو!

yavuz közler yüzüŋdin dûr bolsun
cemâliŋdin cihân ma‛mûr bolsun

× مندرجۂ بالا بیت چغتائی تُرکی میں ہے۔

 

[ارسلان بای]

«نصرت کَسَمَنلی»
آلیشیب یاناردیم کؤز ایسته‌سه‌یدین
بیر نغمه اولاردیم سؤز ایسته‌سه‌یدین
منی گؤرمک اۆچۆن گؤز ایسته‌سه‌یدین
کور قالیب وئرردیم گؤزۆمۆ سنه
سئودیره بیلمه‌دیم اؤزۆمۆ سنه

 

[حسان خان]

تا آلغه‌لی کۉنگلوم‌نی اول یوز بیله اول گیسو
کوندوز منگه نه آرام، کېچه منگه نه اویقو
(‌ظهیرالدین محمد بابر)
جب سے اُس چہرہ و گیسو نے میرا دل لیا ہے، نہ روز کے وقت میرے لیے آرام ہے، نہ شب کے وقت میرے لیے نیند۔

اُزبکستان کے لاطینی رسم الخط میں:
To olg'ali ko'nglumni ul yuz bila ul gisu
Kunduz manga ne orom, kecha manga ne uyqu

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
tâ alġalı köŋlümni ol yüz bile ol gîsû
kündüz maŋa ne aram kéçe maŋa ne uyḳu

× مندرجۂ بالا بیت چغتائی تُرکی میں ہے۔

 

[حسان خان]

«نصرت کَسَمَنلی»
آلیشیب یاناردیم کؤز ایسته‌سه‌یدین
بیر نغمه اولاردیم سؤز ایسته‌سه‌یدین
منی گؤرمک اۆچۆن گؤز ایسته‌سه‌یدین
کور قالیب وئرردیم گؤزۆمۆ سنه
سئودیره بیلمه‌دیم اؤزۆمۆ سنه

اردو ترجمہ:
اگر تم انگارے کی آرزو کرتی تو میں شُعلہ ور ہو کر جل جاتا۔۔۔ اگر تم سُخن کی آرزو کرتی تو میں ایک نغمہ ہو جاتا۔۔۔ اگر تم مجھ کو دیکھنے کے لیے چشم کی آرزو کرتی تو میں کور (اندھا) رہ کر تم کو اپنی چشم دے دیتا۔۔۔ [لیکن اِس کے باوجود] میں خود کو تمہارا محبوب نہ بنا سکا! (یعنی میں تم کو اپنی محبّت میں گرفتار نہ کر سکا۔)

Alışıb yanardım köz istəsəydin,
Bir nəğmə olardım söz istəsəydin.
Məni görmək üçün göz istəsəydin
Kor qalıb, verərdim gözümü sənə;
Sevdirə bilmədim özümü sənə.

 

[حسان خان]

طُرفه مجنونام که پَی‌درپَی خیالِ چشمِ یار
دَور ائدر اطرافېمې سرگشته آهولار گیبی
(مُصطفیٰ نائلی)
میں [ایک] نادر و عجیب مجنون ہوں کہ چشمِ یار کا خیال مُسلسل میرے اطراف میں سرگشتہ آہُوؤں کی مانند گردِش کرتا ہے۔

Turfa Mecnûnam ki pey-der-pey hayâl-i çeşm-i yâr
Devr eder etrâfımı ser-geşte ahular gibi

 

[ارسلان بای]

عماد الدین نسیمی
دۆشدۆ گئنه دلی گؤڭۆل گؤزلرینین خیالینه
کیم نه بیلیر بو گؤڭلۆمۆن فکری نه دیر خیالی نه
آل ایله آلا گؤزلری آلدادی آلدی گؤڭلۆمۆ
آلینی گؤر نه آل ائدر، کیمسه ایریشمز آلینه

 

[حسان خان]

عماد الدین نسیمی
دۆشدۆ گئنه دلی گؤڭۆل گؤزلرینین خیالینه
کیم نه بیلیر بو گؤڭلۆمۆن فکری نه دیر خیالی نه

اردو ترجمہ:
میرا دیوانہ دل دوبارہ تمہاری چشموں کے خیال میں گرفتار ہو گیا
کوئی کیا جانے کہ میرے اِس دل کی فِکر کیا ہے، خیال کیا ہے؟

جمہوریۂ آذربائجان کے لاطینی رسم الخط میں:
Düşdü yеnə dəli könül gözlərinin хəyalinə,
Kim nə bilir bu könlümün fikri nədir, хəyali nə?

تُرکیہ کے لاطینی رسم الخط میں:
Düşdü yine deli gönül gözlerinin hayâline
Kim ne bilir bu gönlümün fikri nedir hayâli ne

 

[حسان خان]

عماد الدین نسیمی
آل ایله آلا گؤزلری آلدادی آلدی گؤڭلۆمۆ
آلینی گؤر نه آل ائدر، کیمسه ایریشمز آلینه

مع‌الأسف، بو بئیتین معناسې‌نې تام اۏلاراق آنلایا بیلمه‌دیم۔ لۆطفن بونو فارسجایا ترجۆمه، و یا تۆرکجه‌ده ایضاح ائدین۔

 

[حسان خان]

مظهرِ عشقِ رسولِ کبریا دئرلر بیزه
واقفِ سِرِّ علی المُرتضیٰ دئرلر بیزه
بیز مُحِبِّ خاندانېز جان و دل‌دن زاهدا
سالکِ راهِ حقیقت بی‌ریا دئرلر بیزه
(حُزنی بابا)
ہم کو مظہرِ عشقِ رسولِ کِبریا کہتے ہیں
ہم کو واقفِ رازِ علیِ مُرتضی‏ٰ کہتے ہیں
اے زاہد! ہم جان و دل سے مُحِبِّ خاندانِ [علی] ہیں
ہم کو، بے رِیا سالکِ راہِ حقیقت کہتے ہیں

Mazhar-ı 'aşk-ı Resûl-i Kibriyâ derler bize,
Vâkıf-ı sırr-ı Alîyyü'l-Murtazâ derler bize.
Biz muhibb-i hânedânız cân ü dilden zâhidâ
Sâlik-i râh-ı hakîkat bî-riyâ derler bize.

 

[حسان خان]

بیز دۆنیادان گیدر اۏلدوق قالان‌لارا سلام اۏلسون
بیزۆم ایچۆن خایېر دوعا قېلان‌لارا سلام اۏلسون
(یونس امره)
ہم دُنیا سے جانے لگے ہیں۔۔ باقی رہ جانے والوں کو سلام ہو!
ہمارے لیے دُعائے خَیر کرنے والوں کو سلام ہو!

Biz dünyâdan gider olduk kalanlara selâm olsun
Bizüm içün hayır-du‘â kılanlara selâm olsun

 

[حسان خان]

مریض ایسن بلا شهرینده قالما
طبیبِ حاذِق و لُقمانا گل گل
(صالح بابا)
اگر تم مریض ہو تو شہرِ بلا میں رُکے مت رہو [بلکہ] طبیبِ ماہر اور لُقمان کے پاس آؤ۔

Marîz isen belâ şehrinde kalma
Tabîb-i hâzık u Lokmân'a gel gel

 

[حسان خان]

ساقیا مَی ویر که بیر گۆن لاله‌زار ائل‌دن گیدر
چۆن ایرر فصلِ خزان باغ و بهار ائل‌دن گیدر
(سلطان محمد فاتح 'عونی')
اے ساقی! شراب دو کہ ایک روز لالہ زار دست سے چلا جائے گا
جب موسمِ خَزاں پہنچے گا، باغ و بہار دست سے چلی جائے گی

Sâkîyâ mey vir ki bir gün lâle-zâr elden gider
Çün irer fasl-ı hazân bâğ ü behâr elden gider

 

[حسان خان]

سعادت بُرجونون سُلطانې سن‌سین یا رسول‌الله
قامو دردلی‌لرین درمانې سن‌سین یا رسول‌الله
(صالح بابا)
بُرجِ سعادت کے سُلطان آپ ہیں، یا رسول اللہ!
تمام دردمندوں کے درمان آپ ہیں، یا رسول اللہ!

Sa'âdet burcunun sultânı sensin yâ Resûlallah
Kamu dertlilerin dermânı sensin yâ Resûlallah

 

[حسان خان]

شیرلر پنجهٔ قهرېم‌ده اۏلورکن لرزان
بنی بیر گؤزلری آهویا زبون ائتدی فلک
(منسوب به یاووز سُلطان سلیم اول)
در حالیکہ میرے پنجۂ قہر میں شیر لرزاں ہوا کرتے تھے، مجھے فلک نے ایک آہُو چشم [محبوب] کے [مُقابل عاجز و] زبُوں کر دیا۔

Şîrler pençe-i kahrımda olurken lerzân
Beni bir gözleri âhûya zebûn etdi felek

 

[ارسلان بای]

مع‌الأسف، بو بئیتین معناسې‌نې تام اۏلاراق آنلایا بیلمه‌دیم۔ لۆطفن بونو فارسجایا ترجۆمه، و یا تۆرکجه‌ده ایضاح ائدین۔

آل معنی‌لری:
۱) حضور ۲) پیشانی ۳)خدعه ۴) سرخ ۵) بگیر (فعل امر از آلماق)
آلداماق معنی‌سی: فریب دادن
من اؤزۆم ده بو بیتیڭ معنی‌سینی دقیق اولاراق بیلمیرم ولی تقریبا:
بیرینجی مصرع: با خدعه چشمان مایل به سرخی اش فریب داده و قلب من را گرفتند
ایکینجی مصرع: ۱) خدعه اش را ببین که چگونه حیله می کند! کسی به فریب او (فریبکاری او) نمی رسد ۲) پیشانی اش را ببین که چقدر سرخ می کند (آراسته کردن خودش)، کسی بحضورش نمی تواند برسد! و باشقا محتمل معنی‌لر ۔۔۔

 

[حسان خان]

آل معنی‌لری:
۱) حضور ۲) پیشانی ۳)خدعه ۴) سرخ ۵) بگیر (فعل امر از آلماق)
آلداماق معنی‌سی: فریب دادن
من اؤزۆم ده بو بیتیڭ معنی‌سینی دقیق اولاراق بیلمیرم ولی تقریبا:
بیرینجی مصرع: با خدعه چشمان مایل به سرخی اش فریب داده و قلب من را گرفتند
ایکینجی مصرع: ۱) خدعه اش را ببین که چگونه حیله می کند! کسی به فریب او (فریبکاری او) نمی رسد ۲) پیشانی اش را ببین که چقدر سرخ می کند (آراسته کردن خودش)، کسی بحضورش نمی تواند برسد! و باشقا محتمل معنی‌لر ۔۔۔

اردو ترجمہ:

آل کے معانی:
۱) حضور ۲) پیشانی ۳) فریب و مکر ۴) سرخ ۵) پکڑو ('آلماق' سے فعلِ امر)
آلداماق کا معنی: فریب دینا
میں خود بھی اِس بیت کے معنی کو دقیقاً نہیں جانتا، لیکن تقریباً:
مصرعِ اول: اُس کی مائل بہ سُرخی چشموں نے فریب و مَکر کے ساتھ مجھ کو فریب دیا اور میرا دل لے لیا
مصرعِ دوم: ۱) اُس کے مَکر و فریب کو دیکھو کہ کیسے حِیلہ کرتا ہے! کوئی شخص اُس کے فریب (اُس کی فریب کاری) تک نہیں پہنچتا (برابری نہیں کر سکتا)۔۔۔ ۲) اُس کی پیشانی کو دیکھو کہ کس قدر سُرخ کرتی ہے (خود کو آراستہ کرنا)۔۔۔ کوئی شخص اُس کے حضور میں نہیں پہنچ سکتا! اور دیگر احتمالی معانی۔۔۔

 

[حسان خان]

جب حافظ احمد پاشا بغداد کا مُحاصرہ کرنے کے بعد شہر کو صفویوں سے فتح کرنے میں ناکام رہا تھا، تو عُثمانی سُلطان مُرادِ چہارم نے اُس کے نام بھیجی گئی خشم آلود نظم کی ایک بیت میں یہ کہا تھا:
بو حنیفه شهرین اِهمالین‌له ویران ائتدی‌لر
سن‌ده آیا غیرتِ دینِ پیمبر یۏق مودور؟
(سلطان مُرادِ چهارم 'مُرادی')
تمہاری غفلت کے باعث [صفویوں نے] امام ابو حنیفہ کے شہر کو ویران کر دیا۔۔۔ آیا تم میں غیرتِ دینِ پیغمبر نہیں ہے کیا؟

Bû Hanife şehrin ihmâlinle vîrân etdiler
Senda âyâ gayret-i dîn-i peyamber yok mudur?

 

[حسان خان]

اۏق‌لارونې مدح ایدر جسمۆم‌ده اۏلان هر قېلوم
هر چمن دیل‌دۆر ساناسېن کیم ایدر بارانې مدح
(سلطان بایزیدِ ثانی 'عدلی')
میرے جسم پر موجود ہر بال تمہارے تیروں کی مدح کرتا ہے۔۔۔ تم [اگر دیکھو تو] گمان کرو گے کہ [گویا] ہر چمن (گھاس) ایک زبان ہے کہ جو باران کی مدح کرتی ہے۔

Oklarunı medh ider cismümde olan her kılum
Her çemen dildür sanasın kim ider bârânı medh

 

[حسان خان]

توت دیلۆنی ائیله‌مه لعلِ لبِ جانانې مدح
بنده‌یه لایق دئگۆل‌دۆر ائیله‌مک سُلطانې مدح
(سلطان بایزیدِ ثانی 'عدلی')
اپنی زبان کو تھام لو [اور] لعلِ لبِ جاناں کی مدح مت کرو۔۔۔ سُلطان کی مدح کرنا غُلام کو زیب نہیں دیتا۔

Tut dilüni eyleme la'l-i leb-i cânânı medh
Bendeye lâyık degüldür eylemek sultânı medh