تلمیذ
لائبریرین
آن لائن پیجابی رسالے ‘وچار‘ وچہ جسپال سنگھ ہوراں دی اک ودھیا لِکھت نظر آئی۔ میتراں دے پڑھن لئی ایتھے دے رہیاں واں۔ تاہنگی آں جے چَس دیوے گی:
پنجاب دا پرانا سماجی اتے روحانی ڈھانچہ لیرولیر
پچھلے کجھ دہاکیاں وچ پنجاب وچ اک مڈھلی بدلی آئی ہے۔ اس بدلی دی جھلک پنجاب وچ بدلے ہوئے سماجی اتے روحانی سنتاپ وچ ملدی ہے۔ پہلاں پنجاب دے پنڈاں دے لوکاں وچ روٹی اتے کم دی سانجھ ہوندی سی۔ سانجھے ٹبر دی زمین سانجھی ہوندی سی تے روٹی اک تھاں پکدی سی۔ سانجھا چلہا بلدا سی۔ اس مرد پردھان سماج وچ گھر دے بزرگ ساریاں لئی فیصلے کردے سی تے ایہناں دے فیصلے عام ٹبراں وچ پتھر تے لکیر ہوندے سی۔ عام کرکے سارے ٹبر دی کھیتی سانجھی ہوندی سی، فصل سانجھی ہوندی سی، ساریاں دے خرچے سانجھے ہوندے سی۔ کڑیاں ویاہ دے مگروں آپنے سوہریاں دے گھر نوں ہی آپنا گھر بناؤندیاں سی اتے اوس گھر دی سانجھی دولت دا حصہ ہوندیاں سی۔ کڑی نوں لچھمی اتے پرایا دھن کہیا جاندا سی۔ لچھمی اس لئی کہ اوہ دوجے گھروں داج لیاؤندی سی اتے پرایا دھن اس لئی کہ اوہ گھروں داج لے کے جاندی سی۔ ویاہ دے مگروں اوہ بگانے گھر دی ہو جاندی سی اتے پیکیاں دے سانجھے چلے اتے کھیتی وچ اوسدا کوئی حصہ نہیں سی ہوندا۔
ہن زمانہ بدل گیا ہے تے پنڈاں وچ عام طور تے سانجھے ٹبر ختم ہو گئے ہین تے ہو رہے ہین۔ وڈے پریوار نہیں رہے۔ زمین دی سانجھ اتے چلہے دی سانجھ تقریباً مُک گئی ہے۔ گھر وچ جنے بھرا ہین زمین دے اونے حصے پے جاندے ہین۔ ہریک بھرا آپنا وکھ چلہا بالدا ہے اتے ماڑی موٹی کھیتی کردا ہے۔ زمیناں گھٹ رہیاں ہین تے زمین پچھے بھراواں اتے شریکاں وچ بہت ہی کلیش پیندے ہین اتے کئی وار قتل وی ہو جاندے ہین۔ ہریک نوں آپو آپنی پئی ہوئی ہے۔ زمین جائیداد وچ کڑیاں نوں برابر دا حصہ دین دے قانون نال ایہہ مسئلہ ہور وی گنجھل دار ہو گیا ہے۔ جمدیاں دھیاں نوں مارن دا مسئلہ اک وڈا مسئلہ بن چکا ہے۔ جنم توں پہلاں ہی جانچ کروا کے جے کڑی ہووے تاں گربھ پات کروا دتا جاندا ہے۔ جے کڑی جم وی پیندی ہے تاں فیر اوسدا بھراواں نال جائیداد پچھے کلیش ہوندا ہے۔ بھین بھراواں وچ زمین جائیداد خاطر لڑائی عام گل ہو گئی ہے۔ اس آپو دھاپ اتے کلیش کرکے بہتی وار بزرگاں دی سانبھ سنبھال وی ممکن نہی رہندی تے اوہ رُل جاندے ہین۔
ایس طرحاں ٹُٹ رہے ٹبراں وچ حرص، حسد اتے چغلی عام دیکھن نوں ملدے ہین۔ بہت ہی گھٹ ٹبر ہین جو آپس وچ چنگی طرحاں ملدے ورتدے ہین۔ عام طور تے ٹبراں وچ اک دوجے نال بول چال وی بند ہو جاندی ہے تے اکثر کسے تیوہار، ویاہ جاں مرگ تے اک دوجے نال اپروں اپری کلام کردے ہین۔ ہریک اک دوجے دی نندا چغلی ہی کردا ہے۔ جے کسے نوں پچھو بئی تہاڈے فلانے رشتے دار دا کیہ حال ہے؟ تاں عام جواب ہوندا ہے کہ جی پتہ نہیں اسیں تاں آپس وچ گل بات نہیں کردے۔ جاں کہن گے جی پتہ نہیں اسیں تاں آپنے کم وچ ہی رُجھے رہندے ہاں ویہل ہی نہیں ملدا۔ ایہہ گل اوہ بندہ کہہ رہیا ہوندا ہے جو کسے کم نوں ہتھ لاؤنا آپنی شان دے خلاف سمجھدا ہے۔
لوک کہندے کجھ اتے کردے کجھ ہور ہین۔ عام طور تے سدھی گل کرن توں ہر کوئی ولاؤندا ہے۔ سدھی گل کرن والے نوں بیوقوف اتے مورکھ سمجھیا جاندا ہے۔ ہن عقلمندی دا پیمانہ ایہہ ہو گیا ہے کہ کوئی کنا ول پا کے گل کردا ہے اتے کسے کول کنے پیسے ہین۔ پیسے خاطر لٹاں کھوہاں وی عام ہو گئیاں ہین۔ عام سوچ ہو گئی ہے کہ کسے تے بھروسہ نہیں کیتا جا سکدا۔
شراب اتے نشیاں دا بازار گرم ہے۔ کاکے اتے کاکیاں خاص کرکے شہراں وچ پر پنڈاں وچ وی موٹرسائیکلاں، کاراں اتے سکوٹراں اتے، قرضائی ہوئے ماپیاں دے سر تے ویہلے گیڑے دیندے پھردے ہین۔ کسے نوں پچھو بئی کاکا کیہ کردا ہناں آں؟ تاں جواب ملدا ہے بائی جی ویہلے پھری دا اے۔ ہر نوجوان دی خواہش ہے کہ کسے وی طرحاں پنجاب توں کھیہڑا چھڈا کے کینیڈا امریکہ چلیا جاوے اتے اوتھے آپنی قسمت آزمائی جاوے۔ پھیر ماں پیو دے گل گوٹھا دیندے ہین کہ زمین ویچ کے ایجنٹاں نوں لکھاں روپئے چاڑھن تے کینیڈا، انگلینڈ، یورپ، امریکہ اتے ہورناں تھاواں تے بھیج دین۔
ہریک پاسے ایہہ ہی سنن وچ آؤندا ہے کہ جی زمانے نوں کھورے کیہ ہو گیا ہے۔ کوئی کسے دا نہیں رہیا۔ انھی نوں بولا گھڑیسی پھردا ہے۔ ہر پاسے مارومار ہی پئی ہے۔ ہر کوئی دوجے دی پگ نوں ہتھ پاؤن نوں تیار ہے۔ عام طور تے سنن نوں ملدا ہے کہ جی اوہ پرانا لحاظ اتے پیار ہن ختم ہو گیا ہے۔ کوئی کسے نوں نہیں پچھدا۔ ہر چیز پیسے وچ ہی تولی جاندی ہے۔ جے کول چار پیسے نہیں تاں بندے دی کوئی وقعت نہیں۔
پنجاب دا ایہہ سماجی اتے روحانی مندا حال پنجاب دے مندے معاشی حال دی ہی جھلک ہے۔ پچھلے تیہہ سالاں وچ ہرے انقلاب نال پنجاب وچ معاشی طور تے بدلی آ گئی ہے۔ پہلاں زمین اتے سانجھ نال کھیتی باڑی دی پیداوار ٹبر دیاں لوڑاں لئی کیتی جاندی سی۔ سانجھے پشو اتے سانجھے ہتھ ایہہ کم کردے سی۔ ہرے انقلاب نال ہن کھیتی مشینی ہو گئی ہے تے فصل منڈی لئی اتے پیسے لئی پیدا کیتی جاندی ہے۔ انسان دی ہر لوڑ پیسے دی لوڑ وچ بدل گئی ہے۔ کوئی وی چیز لین لئی اتے کم کرن لئی پیسہ چاہیدا ہے۔ پہلاں کسان گھر دیاں لوڑاں لئی اناج پیدا کردا سی تے وادھو جنس اوہ منڈی وچ جاں ونجاریاں نوں ویچ دیندا سی۔ پر ہن اوس نوں کھیتی لئی بیج، ٹریکٹر، ڈیزل، دوائیاں وغیرہ پیسے نال مہنگے بھاء خریدنیاں پیندیاں ہین۔ ایہہ چیزاں لین لئی بہتی وار کساناں کول پیسہ ہوندا نہیں تے منڈی دے آڑھتیاں توں ادھار جاں قرضہ لے کے خریدنا پیندا ہے۔ کھیتی لئی اوہنوں بہاری مزدوراں نوں وی نقد پیسے دینے ہوندے نیں۔ پیدا کیتی ہوئی فصل وی اوہ مجبوراً سستے بھاء منڈی وچ ویچدا ہے۔ عام طور تے عام کساناں لئی ایہہ سودا گھاٹے والا ہی ہوندا ہے۔ ہر سال اوس دا قرضہ ودھدا جاندا ہے۔ سانجھا چلہا اتے پریواراں دی سانجھ ختم ہون نال ایہہ بھار اکلے اکلے کسان پریوار تے پے جاندا ہے تے گزارا اوکھا ہو جاندا ہے۔ قرضے ہیٹھ دبے کسان دی زمین کھس جاندی ہے۔ شاہوکار، بینک اتے آڑھتیئے اوسدی زمین ہضم کر جاندے ہین۔ اس لئی اس مار توں بچن لئی ہریک نوں آپو آپنی پئی ہوندی ہے۔ ہریک آپنا ذاتی بچاء کرن دی کوشش کردا ہے۔ آپنے بچاؤ لئی اوہ دوسریاں نال مقابلے وچ پھس جاندا ہے کیونکہ ہریک آپنا بچاؤ کرن دی دوڑ وچ ہے۔ پر اوہ اس مار توں بچ نہیں سکدے۔ قرضے دی پنڈ ہر سال ودھدی ہی جاندی ہے۔ اس نال بے زمینے کساناں دی گنتی ودھ جاندی ہے۔ بے زمینے کسان دی کوئی ٹھاہر اتے آسرا نہیں۔ ایہو حال چھوٹے اتے وچلے میل دے کساناں دا ہوندا ہے۔ وڈے ٹبراں، سانجھی کھیتی تے سانجھے چلہے والا پنڈاں دا پرانا معاشی ڈھانچہ ختم ہو چکا ہے۔ اس دی تھاں ہن سارے جنے اکلے اکلے ٹکراں مار رہے ہین تے آپس وچ حرص اتے مقابلہ ہور ودھیا ہے۔ ہر کوئی اک دوجے دا رقیب ہے اتے آپنا فائدہ ودھ توں ودھ کرن دا چاہیوان ہے۔ خون دی سانجھ دے مڈھ تے بنے ہوئے رشتے بالکل کھوکھلے ہو گئے ہین۔
اس طرحاں زمین گوا کے خون دے رشتیاں توں بے زار ہویا کسان شہر ول منہ کردا ہے تے شہر وچ نوکری دی بھال وچ ہور وی ودھ خوار ہوندا ہے۔ پنجاب وچ صنعت بہت گھٹ ہے اتے شہراں وچ اس بے زمینے کسان نوں پنجاب توں باہروں آئے ہوئے ہور بے زمینے کساناں اتے مزدوراں نال نوکری لئی مقابلہ کرنا پیندا ہے۔ پر اس دے نال ہی پنڈاں وچوں آئے ہوئے اتے شہراں وچ وسدے مقامی مزدوراں دی آپس وچ کم کردے ہوئے اک نویں سانجھ وی پیدا ہو جاندی ہے۔ خون دی سانجھ دے رشتیاں دی تھاں کم دی سانجھ دا رشتہ پیدا ہو جاندا ہے۔ ایہہ نویں سانجھ پرانی سانجھ دی قبر تے اُگیا نواں بُوٹا ہے۔ کسان توں نویں بنے مزدور نوں پتہ چلدا ہے کہ اوس نوں آپنے ذاتی لابھ پورے کرن لئی سانجھے لابھ لئی لڑنا پینا ہے۔ سانجھے لابھاں دی راکھی وچ ہی اوس دا آپنا ذاتی لابھ بچ سکدا ہے۔ اس نال نویں قسم دے رشتے تے نویاں قدراں قیمتاں ہوند وچ آ رہیاں ہین تے اک نویں سوجھ پیدا ہو رہی ہے۔
پنڈاں اتے شہراں وچ لوکاں دی آپنے مسئلیاں دے حل لئی نویں اساری دے گھول دی سانجھ نال ہی نویں رشتے اتے نویں روحانیت ہوند وچ آوے گی تے آ رہی ہے۔ ایہہ سانجھ خون دے رشتیاں دے مڈھ تے نہیں سگوں ذاتی لابھ، سانجھے لابھ اتے سماجی لابھاں نوں سرمیل کرن دا راہ لبھن دے مڈھ تے بن سکدی ہے اتے بن رہی ہے۔ پنڈاں اتے شہراں وچ لوک آپنے مسئلیاں دے حل لئی اتے نویں اساری لئی نویں رشتے اتے نویں روحانیت نوں جنم دے رہے ہین۔ ایہہ صرف پنجاب وچ ہی نہیں ہو رہیا سگوں سارے ہی ہندوستان اتے دکھنی ایشیا دی ایہو ہی کہانی ہے۔ نویاں سانجھا ہوند وچ آ رہیاں ہین۔ نویں رشتے قائم ہو چکے ہین اتے ہو رہے ہین۔ ایہہ پرانیاں نوں ڈھاء لاکے نویں اساری دی نینہہ تیار کرکے نویں اساری نوں اک حقیقت بناؤنا لوڑدے نیں۔
پنجاب دا پرانا سماجی اتے روحانی ڈھانچہ لیرولیر
پچھلے کجھ دہاکیاں وچ پنجاب وچ اک مڈھلی بدلی آئی ہے۔ اس بدلی دی جھلک پنجاب وچ بدلے ہوئے سماجی اتے روحانی سنتاپ وچ ملدی ہے۔ پہلاں پنجاب دے پنڈاں دے لوکاں وچ روٹی اتے کم دی سانجھ ہوندی سی۔ سانجھے ٹبر دی زمین سانجھی ہوندی سی تے روٹی اک تھاں پکدی سی۔ سانجھا چلہا بلدا سی۔ اس مرد پردھان سماج وچ گھر دے بزرگ ساریاں لئی فیصلے کردے سی تے ایہناں دے فیصلے عام ٹبراں وچ پتھر تے لکیر ہوندے سی۔ عام کرکے سارے ٹبر دی کھیتی سانجھی ہوندی سی، فصل سانجھی ہوندی سی، ساریاں دے خرچے سانجھے ہوندے سی۔ کڑیاں ویاہ دے مگروں آپنے سوہریاں دے گھر نوں ہی آپنا گھر بناؤندیاں سی اتے اوس گھر دی سانجھی دولت دا حصہ ہوندیاں سی۔ کڑی نوں لچھمی اتے پرایا دھن کہیا جاندا سی۔ لچھمی اس لئی کہ اوہ دوجے گھروں داج لیاؤندی سی اتے پرایا دھن اس لئی کہ اوہ گھروں داج لے کے جاندی سی۔ ویاہ دے مگروں اوہ بگانے گھر دی ہو جاندی سی اتے پیکیاں دے سانجھے چلے اتے کھیتی وچ اوسدا کوئی حصہ نہیں سی ہوندا۔
ہن زمانہ بدل گیا ہے تے پنڈاں وچ عام طور تے سانجھے ٹبر ختم ہو گئے ہین تے ہو رہے ہین۔ وڈے پریوار نہیں رہے۔ زمین دی سانجھ اتے چلہے دی سانجھ تقریباً مُک گئی ہے۔ گھر وچ جنے بھرا ہین زمین دے اونے حصے پے جاندے ہین۔ ہریک بھرا آپنا وکھ چلہا بالدا ہے اتے ماڑی موٹی کھیتی کردا ہے۔ زمیناں گھٹ رہیاں ہین تے زمین پچھے بھراواں اتے شریکاں وچ بہت ہی کلیش پیندے ہین اتے کئی وار قتل وی ہو جاندے ہین۔ ہریک نوں آپو آپنی پئی ہوئی ہے۔ زمین جائیداد وچ کڑیاں نوں برابر دا حصہ دین دے قانون نال ایہہ مسئلہ ہور وی گنجھل دار ہو گیا ہے۔ جمدیاں دھیاں نوں مارن دا مسئلہ اک وڈا مسئلہ بن چکا ہے۔ جنم توں پہلاں ہی جانچ کروا کے جے کڑی ہووے تاں گربھ پات کروا دتا جاندا ہے۔ جے کڑی جم وی پیندی ہے تاں فیر اوسدا بھراواں نال جائیداد پچھے کلیش ہوندا ہے۔ بھین بھراواں وچ زمین جائیداد خاطر لڑائی عام گل ہو گئی ہے۔ اس آپو دھاپ اتے کلیش کرکے بہتی وار بزرگاں دی سانبھ سنبھال وی ممکن نہی رہندی تے اوہ رُل جاندے ہین۔
ایس طرحاں ٹُٹ رہے ٹبراں وچ حرص، حسد اتے چغلی عام دیکھن نوں ملدے ہین۔ بہت ہی گھٹ ٹبر ہین جو آپس وچ چنگی طرحاں ملدے ورتدے ہین۔ عام طور تے ٹبراں وچ اک دوجے نال بول چال وی بند ہو جاندی ہے تے اکثر کسے تیوہار، ویاہ جاں مرگ تے اک دوجے نال اپروں اپری کلام کردے ہین۔ ہریک اک دوجے دی نندا چغلی ہی کردا ہے۔ جے کسے نوں پچھو بئی تہاڈے فلانے رشتے دار دا کیہ حال ہے؟ تاں عام جواب ہوندا ہے کہ جی پتہ نہیں اسیں تاں آپس وچ گل بات نہیں کردے۔ جاں کہن گے جی پتہ نہیں اسیں تاں آپنے کم وچ ہی رُجھے رہندے ہاں ویہل ہی نہیں ملدا۔ ایہہ گل اوہ بندہ کہہ رہیا ہوندا ہے جو کسے کم نوں ہتھ لاؤنا آپنی شان دے خلاف سمجھدا ہے۔
لوک کہندے کجھ اتے کردے کجھ ہور ہین۔ عام طور تے سدھی گل کرن توں ہر کوئی ولاؤندا ہے۔ سدھی گل کرن والے نوں بیوقوف اتے مورکھ سمجھیا جاندا ہے۔ ہن عقلمندی دا پیمانہ ایہہ ہو گیا ہے کہ کوئی کنا ول پا کے گل کردا ہے اتے کسے کول کنے پیسے ہین۔ پیسے خاطر لٹاں کھوہاں وی عام ہو گئیاں ہین۔ عام سوچ ہو گئی ہے کہ کسے تے بھروسہ نہیں کیتا جا سکدا۔
شراب اتے نشیاں دا بازار گرم ہے۔ کاکے اتے کاکیاں خاص کرکے شہراں وچ پر پنڈاں وچ وی موٹرسائیکلاں، کاراں اتے سکوٹراں اتے، قرضائی ہوئے ماپیاں دے سر تے ویہلے گیڑے دیندے پھردے ہین۔ کسے نوں پچھو بئی کاکا کیہ کردا ہناں آں؟ تاں جواب ملدا ہے بائی جی ویہلے پھری دا اے۔ ہر نوجوان دی خواہش ہے کہ کسے وی طرحاں پنجاب توں کھیہڑا چھڈا کے کینیڈا امریکہ چلیا جاوے اتے اوتھے آپنی قسمت آزمائی جاوے۔ پھیر ماں پیو دے گل گوٹھا دیندے ہین کہ زمین ویچ کے ایجنٹاں نوں لکھاں روپئے چاڑھن تے کینیڈا، انگلینڈ، یورپ، امریکہ اتے ہورناں تھاواں تے بھیج دین۔
ہریک پاسے ایہہ ہی سنن وچ آؤندا ہے کہ جی زمانے نوں کھورے کیہ ہو گیا ہے۔ کوئی کسے دا نہیں رہیا۔ انھی نوں بولا گھڑیسی پھردا ہے۔ ہر پاسے مارومار ہی پئی ہے۔ ہر کوئی دوجے دی پگ نوں ہتھ پاؤن نوں تیار ہے۔ عام طور تے سنن نوں ملدا ہے کہ جی اوہ پرانا لحاظ اتے پیار ہن ختم ہو گیا ہے۔ کوئی کسے نوں نہیں پچھدا۔ ہر چیز پیسے وچ ہی تولی جاندی ہے۔ جے کول چار پیسے نہیں تاں بندے دی کوئی وقعت نہیں۔
پنجاب دا ایہہ سماجی اتے روحانی مندا حال پنجاب دے مندے معاشی حال دی ہی جھلک ہے۔ پچھلے تیہہ سالاں وچ ہرے انقلاب نال پنجاب وچ معاشی طور تے بدلی آ گئی ہے۔ پہلاں زمین اتے سانجھ نال کھیتی باڑی دی پیداوار ٹبر دیاں لوڑاں لئی کیتی جاندی سی۔ سانجھے پشو اتے سانجھے ہتھ ایہہ کم کردے سی۔ ہرے انقلاب نال ہن کھیتی مشینی ہو گئی ہے تے فصل منڈی لئی اتے پیسے لئی پیدا کیتی جاندی ہے۔ انسان دی ہر لوڑ پیسے دی لوڑ وچ بدل گئی ہے۔ کوئی وی چیز لین لئی اتے کم کرن لئی پیسہ چاہیدا ہے۔ پہلاں کسان گھر دیاں لوڑاں لئی اناج پیدا کردا سی تے وادھو جنس اوہ منڈی وچ جاں ونجاریاں نوں ویچ دیندا سی۔ پر ہن اوس نوں کھیتی لئی بیج، ٹریکٹر، ڈیزل، دوائیاں وغیرہ پیسے نال مہنگے بھاء خریدنیاں پیندیاں ہین۔ ایہہ چیزاں لین لئی بہتی وار کساناں کول پیسہ ہوندا نہیں تے منڈی دے آڑھتیاں توں ادھار جاں قرضہ لے کے خریدنا پیندا ہے۔ کھیتی لئی اوہنوں بہاری مزدوراں نوں وی نقد پیسے دینے ہوندے نیں۔ پیدا کیتی ہوئی فصل وی اوہ مجبوراً سستے بھاء منڈی وچ ویچدا ہے۔ عام طور تے عام کساناں لئی ایہہ سودا گھاٹے والا ہی ہوندا ہے۔ ہر سال اوس دا قرضہ ودھدا جاندا ہے۔ سانجھا چلہا اتے پریواراں دی سانجھ ختم ہون نال ایہہ بھار اکلے اکلے کسان پریوار تے پے جاندا ہے تے گزارا اوکھا ہو جاندا ہے۔ قرضے ہیٹھ دبے کسان دی زمین کھس جاندی ہے۔ شاہوکار، بینک اتے آڑھتیئے اوسدی زمین ہضم کر جاندے ہین۔ اس لئی اس مار توں بچن لئی ہریک نوں آپو آپنی پئی ہوندی ہے۔ ہریک آپنا ذاتی بچاء کرن دی کوشش کردا ہے۔ آپنے بچاؤ لئی اوہ دوسریاں نال مقابلے وچ پھس جاندا ہے کیونکہ ہریک آپنا بچاؤ کرن دی دوڑ وچ ہے۔ پر اوہ اس مار توں بچ نہیں سکدے۔ قرضے دی پنڈ ہر سال ودھدی ہی جاندی ہے۔ اس نال بے زمینے کساناں دی گنتی ودھ جاندی ہے۔ بے زمینے کسان دی کوئی ٹھاہر اتے آسرا نہیں۔ ایہو حال چھوٹے اتے وچلے میل دے کساناں دا ہوندا ہے۔ وڈے ٹبراں، سانجھی کھیتی تے سانجھے چلہے والا پنڈاں دا پرانا معاشی ڈھانچہ ختم ہو چکا ہے۔ اس دی تھاں ہن سارے جنے اکلے اکلے ٹکراں مار رہے ہین تے آپس وچ حرص اتے مقابلہ ہور ودھیا ہے۔ ہر کوئی اک دوجے دا رقیب ہے اتے آپنا فائدہ ودھ توں ودھ کرن دا چاہیوان ہے۔ خون دی سانجھ دے مڈھ تے بنے ہوئے رشتے بالکل کھوکھلے ہو گئے ہین۔
اس طرحاں زمین گوا کے خون دے رشتیاں توں بے زار ہویا کسان شہر ول منہ کردا ہے تے شہر وچ نوکری دی بھال وچ ہور وی ودھ خوار ہوندا ہے۔ پنجاب وچ صنعت بہت گھٹ ہے اتے شہراں وچ اس بے زمینے کسان نوں پنجاب توں باہروں آئے ہوئے ہور بے زمینے کساناں اتے مزدوراں نال نوکری لئی مقابلہ کرنا پیندا ہے۔ پر اس دے نال ہی پنڈاں وچوں آئے ہوئے اتے شہراں وچ وسدے مقامی مزدوراں دی آپس وچ کم کردے ہوئے اک نویں سانجھ وی پیدا ہو جاندی ہے۔ خون دی سانجھ دے رشتیاں دی تھاں کم دی سانجھ دا رشتہ پیدا ہو جاندا ہے۔ ایہہ نویں سانجھ پرانی سانجھ دی قبر تے اُگیا نواں بُوٹا ہے۔ کسان توں نویں بنے مزدور نوں پتہ چلدا ہے کہ اوس نوں آپنے ذاتی لابھ پورے کرن لئی سانجھے لابھ لئی لڑنا پینا ہے۔ سانجھے لابھاں دی راکھی وچ ہی اوس دا آپنا ذاتی لابھ بچ سکدا ہے۔ اس نال نویں قسم دے رشتے تے نویاں قدراں قیمتاں ہوند وچ آ رہیاں ہین تے اک نویں سوجھ پیدا ہو رہی ہے۔
پنڈاں اتے شہراں وچ لوکاں دی آپنے مسئلیاں دے حل لئی نویں اساری دے گھول دی سانجھ نال ہی نویں رشتے اتے نویں روحانیت ہوند وچ آوے گی تے آ رہی ہے۔ ایہہ سانجھ خون دے رشتیاں دے مڈھ تے نہیں سگوں ذاتی لابھ، سانجھے لابھ اتے سماجی لابھاں نوں سرمیل کرن دا راہ لبھن دے مڈھ تے بن سکدی ہے اتے بن رہی ہے۔ پنڈاں اتے شہراں وچ لوک آپنے مسئلیاں دے حل لئی اتے نویں اساری لئی نویں رشتے اتے نویں روحانیت نوں جنم دے رہے ہین۔ ایہہ صرف پنجاب وچ ہی نہیں ہو رہیا سگوں سارے ہی ہندوستان اتے دکھنی ایشیا دی ایہو ہی کہانی ہے۔ نویاں سانجھا ہوند وچ آ رہیاں ہین۔ نویں رشتے قائم ہو چکے ہین اتے ہو رہے ہین۔ ایہہ پرانیاں نوں ڈھاء لاکے نویں اساری دی نینہہ تیار کرکے نویں اساری نوں اک حقیقت بناؤنا لوڑدے نیں۔
