متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

گُل مَوسمینده توبهٔ مَی‌دن بنیم گیبی
ظنّېم بودور که سن ده پشیمان‌سېن ای گؤنۆل
(احمد ندیم)
اے دل! میرا گُمان یہ ہے کہ موسمِ گُل میں شراب سے توبہ سے میری طرح تم بھی پشیمان ہو۔

Gül mevsiminde tevbe-i meyden benim gibi
Zannım budur ki sen de peşîmânsın ey gönül

 

[حسان خان]

کؤنلۆم یئنه بۆلبۆل کیمی شئیدایِ وطن‌دیر
مجنون ائدن عاشیق‌لری لئیلایِ وطن‌دیر
(علی آقا واحد)
میرا دل دوبارہ بُلبُل کی طرح شَیدائے وطن ہے۔۔۔ عاشقوں کو مجنون کرنے والی [چیز] لیلائے وطن ہے۔

Könlüm yenə bülbül kimi şeydayi-vətəndir,
Məcnun edən aşiqləri Leylayi-vətəndir.

 

[حسان خان]

عُمر خیّام سے منسوب ایک فارسی رُباعی کا منظوم تُرکی ترجمہ:
(رباعی)
ساده‌لؤوح کؤنلۆم‌دن من جانا گلدیم،
جفاکئش جانېم‌دان فغانا گلدیم،
من‌سیز ده دۆنیانېن ایشی کئچرمیش،
عجبا، نه اۆچۆن جاهانا گلدیم؟!
(مترجم: میرمهدی سیّدزاده)
میں اپنے سادہ لوح دل کے باعث تنگ آ گیا۔۔۔ میں اپنی جفاکَش جان کے باعث فغاں کرنے لگا۔۔۔ [ظاہراً] میرے بغیر بھی دُنیا کا کام گُذرتا رہا ہے۔۔۔ عجَبا! مَیں کس لیے جہان میں آیا؟

Sadəlövh könlümdən mən cana gəldim,
Çəfakeş canımdan fəğana gəldim,
Mənsiz də dünyanın işi keçərmiş,
Əcəba, nə üçün cahana gəldim?!

× مندرجۂ بالا تُرکی رباعی گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

عُمر خیّام سے منسوب ایک فارسی رباعی کا منظوم تُرکی ترجمہ:
(رباعی)
سعادت آختارما، حیات بیر آن‌دېر.
هر تۏز جمشید شاه‌دان، کئی‌دن نیشان‌دېر.
عؤمرۆن ماهیییتی، دۆنیانېن حالې،
رؤیادېر، خیال‌دېر، آه‌دېر، یالان‌دېر.
(مترجم: میرمهدی سیّدزاده)
سعادت مت تلاش کرو، حیات ایک لمحہ ہے
ہر غُبار جمشید شاہ اور کَے کا [باقی ماندہ] نِشان ہے
عُمْر کی ماہِیت [اور] دُنیا کا حال
خواب ہے، خیال ہے، آہ ہے، دُروغ ہے

× جمشید، کَے = ایران کے اساطیری پادشاہان

Səadət axtarma, həyat bir andır.
Hər toz Cəmşid şahdan, Keydən nişandır.
Ömrün mahiyyəti, dünyanın halı,
Röyadır, xəyaldır, ahdır, yalandır.

× مندرجۂ بالا تُرکی رباعی گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

عُمر خیّام سے منسوب ایک فارسی رباعی کا منظوم تُرکی ترجمہ:
(رباعی)
معنوی عالمین لؤوحه‌سی‌دیر عئشق،
گنج‌لیڲین ان گؤزل نغمه‌سی‌دیر عئشق.
ائی عئشق عالمین‌دن خبرسیز اۏلان،
آنلا کی، حیاتېن نشه‌سی‌دیر عئشق.
(مترجم: میرمهدی سیّدزاده)
عشق عالَمِ معنوی کا لَوحہ ہے۔۔۔ عشق جوانی کا زیباترین نغمہ ہے۔۔۔ اے عالَمِ عشق سے بے خبر شخص! فہم کر لو کہ عشق حیات کی فرح و لذّت ہے۔
× عالَمِ معنوی = عالَمِ رُوحانی

Mənəvi aləmin lövhəsidir eşq,
Gəncliyin ən gözəl nəğməsidir eşq.
Ey eşq aləmindən xəbərsiz olan,
Anla ki, həyatın nəşəsidir eşq.

× مندرجۂ بالا تُرکی رباعی گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

سید محمد حُسین بہجت شہریار تبریزی اپنے شُہرۂ آفاق تُرکی منظومے 'حیدر بابایه سلام' (حیدر بابا کو سلام) کے ایک بند میں اپنے زمانۂ طِفلی کو یاد کرتے ہوئے کہتے ہیں:
حئیدر بابا، میرزه‌ممدین باخچاسې،
باخچالارېن تورشا-شیرین آلچاسې،
گلین‌لرین دۆزمه‌لری، طاخچاسې،
هئی دۆزۆلر گؤزلریمین رفینده،
خئیمه وورار خاطیره‌لر صفینده.
(شهریار تبریزی)
حیدر بابا! میرزا محمّد کا باغیچہ۔۔۔ باغیچوں کے تُرش و شیریں آلوچے۔۔۔ عَروسوں کے مُرتّب [جہیز و زینتیں] اور طاقچے۔۔۔ دائماً میری چشموں کے طاقچے میں ترتیب سے صف بندی کرتے ہیں۔۔۔۔ [اور میری] خاطِرات کی صف میں خیمہ لگاتے ہیں۔
× عَروس = دُلہن؛ × خاطِرات = یادیں

Heydər Baba Mirzəmmədin baxçası,
Baxçaların turşa, şirin alçası,
Gəlinlərin düzmələri, taxçası,
Hey düzülər gözlərimin rəfində,
Xeymə vurar xatirələr səfində.

× حیدر بابا = ایرانی آذربائجان کے قریے 'خُشگَناب' میں واقع ایک کوہ کا نام، جس کے نزدیک شہریار تبریزی کا زمانۂ طِفلی گذرا تھا، اور جس کی یاد میں اور جس کو مخاطَب کر کے یہ منظومہ لکھا گیا تھا۔
× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

سېندې قده‌حیم، کئیفیمی تلخ ائیله‌دی دؤوران،
مئی‌سیز گۆنۆمه مئی‌کده، مئی‌خانه‌لر آغلار.
(نامِق آتابیگ‌لی)
میرا کاسۂ [شراب] ٹوٹ گیا، زمانے نے میرے کَیف کو تلخ کر دیا۔۔۔ میرے بے شراب روز پر مَیکدے اور مَیخانے گِریہ کرتے ہیں۔

Sındı qədəhim, keyfimi təlx eylədi dövran,
Meysiz günümə meykədə, meyxanələr ağlar.
(Namiq Atabəyli)

 

[حسان خان]

باغ ایچره گلیب یارېمې اغیار ایله گؤردۆم
قان اۏلدو کؤنۆل کیم اۏ گۆلۆ خار ایله گؤردۆم
(سیّد عظیم شیروانی)
میں نے باغ میں جا کر اپنے یار کو اغیار کے ساتھ دیکھا۔۔۔ [میرا] دل خون ہو گیا کہ میں نے اُس گُل کو خار کے ساتھ دیکھا۔

Bağ içrə gəlib yarımı əğyar ilə gördüm,
Qan oldu könül kim o gülü xar ilə gördüm.

 

[حسان خان]

ای آتا، چتین گۆن‌ده گر‌ه‌ک صبر ائله‌یک بیز،
دۆنیا کی ائله قالمادې، هم ده بئله قالماز.
(نامِق آتابیگ‌لی)
اے 'آتا'! مُشکِل روز میں لازم ہے کہ ہم صبر کریں۔۔۔ دُنیا جو ویسی باقی نہ رہی، ایسی بھی باقی نہ رہے گی۔

Ey Ata, çətin gündə gərək səbr eləyək biz,
Dünya ki elə qalmadı, həm də belə qalmaz.
(Namiq Atabəyli)

 

[حسان خان]

هر قېشېن آخېرې گۆل‌لۆ باهاردېر.
هر مجنون بیر اۆزۆ لئیلایا یاردېر.
هر ظۆلمون، ظالېمېن بیر سۏنو واردېر:
هر ظۆلمت سۏنوندا بیر سحر یاتېر.
(نامِق آتابیگ‌لی)
ہر موسمِ سرما کا خاتِمہ پُرگُل بہار ہے۔۔۔ ہر مجنون کسی [محبوبِ] لیلیٰ رُخ کا یار ہے۔۔۔ ہر ظُلم اور ہر ظالم کا ایک اِختِتام ہے۔۔۔ ہر ظُلمت کے اِختِتام پر اِک صُبح خُفتہ ہے۔

Hər qışın axırı güllü bahardır.
Hər Məcnun bir üzü Leylaya yardır.
Hər zülmün, zalımın bir sonu vardır.
Hər zülmət sonunda bir səhər yatır.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

لئیلی‌دن مجنونون احوالې‌نې حاشا سۏرما
گل اۏ سرگشته‌نین احوالې‌نې صحرادان سۏر
(یحییٰ شیدا)
لیلیٰ سے مجنون کے احوال کو ہرگز مت پُوچھو۔۔۔ آؤ اُس سرگَشتہ کے احوال کو صحرا سے پُوچھو۔

Leylidən Məcnunun əhvalını haşa sorma
Gəl o sərgəştənin əhvalını səhradan sor

 

[حسان خان]

مُعلِّم کی سِتائش میں کہی گئی بیت:
سن کشتیِ اۆممیدِ بشر، بحرِ کرم‌سن
سن اۏلسان اگر، قۏرخودا بیلمز بیزی طوفان
(یحییٰ شیدا)
تم کشتیِ اُمیدِ بشر اور بحْرِ کرم ہو۔۔۔ اگر تم ہوؤ تو طوفان ہم کو نہیں ڈرا سکتا۔

Sən kəştiyi-ümmidi-bəşər, bəhri-kərəmsən
Sən olsan əgər, qorxuda bilməz bizi tufan

 

[حسان خان]

پیرِ میخانه بِنازم که به سرپنجهٔ خویش
فانی‌ام کرده، عدم کرده و تسخیرم کرد
(روح‌الله خُمینی)
پِیرِ مَیخانہ پر آفریں! کہ جِس/اُس نے اپنے پنجے سے مجھ کو فانی کر دیا، معدوم کر دیا، اور مجھ کو تسخیر کر لیا۔

روح‌الله خُمینی کی مندرجۂ بالا فارسی بیت کا منظوم تُرکی ترجمہ:
پیرِ مئی‌خانه‌یه احسن کی اۏ بئش بارماق ایله،
بيزی یۏخ ائيله‌يه‌رک بنده‌یِ تقدير ائتدی.
(مترجم: حُسین محمدزادہ صدّیق 'دۆزگۆن')
پِیرِ مَیخانہ پر احسن و آفریں! کہ اُس نے [اپنی] پانچ انگُشتوں کے ذریعے ہم کو معدوم کرتے ہوئے بندهٔ تقدیر کر دیا۔

Piri-meyxanəyə əhsən ki o beş barmaq ilə,
Bizi yox eyləyərək bəndeyi-təqdir etdi.

 

[حسان خان]

مُریدِ پیرِ جام اۏل نشئهٔ اِرشاد لازم‌سا
صدایِ قُلقُلِ مینا یئتر اَوراد لازم‌سا
(یئنی‌شهرلی عَونی)
اگر نشۂ رُشد و ہدایت لازم ہو تو پِیرِ جام کے مُرید بنو۔۔۔ اگر اَوراد لازم ہوں تو صدائے قُلقُلِ مِینا کافی ہے۔

Mürîd-i pîr-i câm ol neş'e-i irşâd lâzımsa
Sadâ-yı kulkul-i mînâ yeter evrâd lâzımsa
(Yenişehirli Avnî)

 

[حسان خان]

نگاهِ جان‌سِتانِ نخوَتِ جانان یئتر عَونی
دبیرستانِ شهرِ نازا بیر اُستاد لازم‌سا
(یئنی‌شهرلی عَونی)
اے عَونی! اگر شہرِ ناز کے دبیرستان کے لیے کوئی اُستاد لازم ہو تو محبوب کی پُرتکبُّر نگاہِ جاں سِتاں کافی ہے۔

Nigâh-ı cânsitân-ı nahvet-i cânân yeter Avnî
Debîristân-ı şehr-i nâza bir üstâd lâzımsa
(Yenişehirli Avnî)

 

[حسان خان]

ضمیرِ آهنینِ یاردن بیر پاره آلسېنلار
اگر اِعمالِ تیغِ مرگ ایچین پولاد لازم‌سا
(یئنی‌شهرلی عَونی)
اگر تیغِ مرگ ساخْت کرنے کے لیے فولاد لازم ہو تو اُن کو یار کے ضمیرِ آہنِیں میں سے ایک جُزء لے لینا چاہیے۔

‍Zamîr-i âhenîn-i yârden bir pâre alsınlar
Eğer i'mâl-i tîg-i merg için pûlâd lâzımsa

 

[حسان خان]

گیره‌لیم بزمِ خراباتا مُسلمان‌جاسېنا
چکه‌لیم ساغرې بیر کوشه‌ده رِندان‌جاسېنا
(یئنی‌شهرلی عَونی)
[آؤ] ہم بزمِ خرابات میں مُسلمان کی طرح داخل ہو جائیں [اور] ایک گوشے میں رِندوں کی طرح ساغر کھینچیں۔

Girelim bezm-i harâbâta müselmancasına
Çekelim sâgarı bir kûşede rindancasına

 

[حسان خان]

سن اۏ یئرسن عالمِ امکان‌دا حیِّ لم یزل
بیر یئری خلق ائتمه‌یۆب ای کربلا سن‌دن گؤزل
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی)
اے کربلا! تم وہ جگہ ہو کہ عالَمِ اِمکاں میں خدائے حیّ و لم یزل نے تم سے خوب تر کوئی جگہ خَلق نہیں کی ہے۔

Sən o yersən aləmi-imkanda Həyyi-ləmyəzəl
Bir yeri xəlq etməyüb ey Kərbəla səndən gözəl

 

[حسان خان]

کعبه‌م اۏلدون، مئحرابېنا دیز قۏیدوم،
خېضرېم اۏلدون، درگاهېنا گؤز قۏیدوم،
غریب دۆشدۆم، تۏرپاغېنا اۆز قۏیدوم،
بیر سۏرمادېن نه‌دیر دردیم، گؤزه‌لیم؟
(آلماس ایلدېرېم)
تم میری کعبہ ہو گئی، میں نے تمہاری محراب کی طرف زانو رکھا۔۔۔ تم میری خِضر ہو گئی، میں نے تمہاری درگاہ پر نظر رکھی (یعنی میں نے تمہاری درگاہ کی جانب نظر و توجُّہ رکھی)۔۔۔ میں غریب الوطن و بے چارہ ہو گیا، میں نے تمہاری خاک پر چہرہ رکھا۔۔۔ [لیکن،] اے میری زیبا، تم نے ذرا نہ پوچھا کہ میرا درد کیا ہے۔۔۔۔

Kəbəm oldun, mehrabına diz qoydum,
Xızrım oldun, dərgahına göz qoydum,
Qərib düşdüm, torpagına üz qoydum,
Bir sormadın nədir dərdim, gözəlim?
(Almas İldırım)

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

قفقازی آذربائجانی شاعر «آلماس ایلدېرېم» کی نظم «گؤزل یورد» (وطنِ زیبا) کی بیتِ آخریں:
عاشیق‌دی گؤزل یوردونا غۆربت‌ده ده شاعیر
خه‌ییام نئجه عاشیق‌دی‌سه، گۆل رنگ‌لی شرابه
(آلماس ایلدېرېم)
شاعر غریب الوطنی میں بھی اپنے وطنِ زیبا پر [اُسی طرح] عاشق ہے/تھا جس طرح خیّام شرابِ گُل رنگ پر عاشق تھا۔

Aşiqdi gözəl yurduna qürbətdə də şair,
Xəyyam necə aşiqdisə, gül rəngli şərabə...