متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

فاجِعۂ کربلا کے بارے میں کہے گئے ایک مرثیے کی بیتِ اول:
ای کاش فراتین سویی سن قانه دؤنه‌یدۆن
خونابهٔ چشمیم کیمی مرجانه دؤنه‌یدۆن
(حاج صادق تائب تبریزی)
اے آبِ فُرات! کاش تم خون میں تبدیل ہو جاتے۔۔۔ [کاش تم] میری چشم کے خُونابے (خون آلود اشک) کی مانند مرجان میں تبدیل ہو جاتے۔

Ey kaş Fəratin suyi sən qanə dönəydün
Xunabeyi-çeşmim kimi mərcanə dönəydün

 

[حسان خان]

باکې‌دېر یوردوموزون مرکزی، شرقین قاپې‌سې
حاق‌لې‌دېر، خالقېمېز ائیلرسه فخارت باکې‌دا
(علی آغا واحد)
شہرِ باکو ہمارے وطن و دیار کا مرکز، اور مشرق زمین کا در ہے۔۔۔۔ اگر ہمارے مردُم باکو میں [اپنے آپ پر اور شہرِ باکو پر] افتخار کریں تو بجا ہے۔

Bakıdır yurdumuzun mərkəzi, Şərqin qapısı,
Haqlıdır, xalqımız eylərsə fəxarət Bakıda.

× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

کؤنۆل‌لر قان اۏلور سن‌سیز گۆلِ حمرایه باخدېق‌دا
گؤزل‌لر یاد ائدر خورشیدِ رویین آیه باخدېق‌دا
(علی آغا واحد)
تمہارے بغیر گُلِ احمر پر نگاہ کرتے ہی دل خون ہو جاتے ہیں
خُوباں ماہ پر نگاہ کرتے ہی تمہارے مثلِ خورشید چہرے کو یاد کرتے ہیں

Könüllər qan olur sənsiz güli-həmrayə baxdıqda,
Gözəllər yad edər xurşidi-ruyin ayə baxdıqda.

 

[حسان خان]

ارسلان بای قارداش، یوخارې‌دا یازېلان بئیت‌ده «باخدېق‌دا»نېن دقیق فارسجاسې نه اۏلار؟

 

[حسان خان]

منی، صد حئیف، قۏجالتدې بو گؤزل‌لر سیتمی
یۏخ‌دور اۆممید دخی بیر ده جاوان اۏلماغېما
(علی آغا واحد)
صد حیف! مجھے اِن خُوبوں کے سِتم نے پِیر (بوڑھا) کر دیا۔۔۔ میرے دوبارہ جوان ہونے کی مزید کوئی اُمید نہیں ہے۔

Məni, səd heyf, qocaltdı bu gözəllər sitəmi
Yoxdur ümmid dəxi bir də cavan olmağıma

 

[ارسلان بای]

ارسلان بای قارداش، یوخارې‌دا یازېلان بئیت‌ده «باخدېق‌دا»نېن دقیق فارسجاسې نه اۏلار؟

گۆل حمرایه باخدېق‌دا: در (حالتِ) گۆل حمرایه باخدېق = در حالت «نِگَریسته به گل سرخ» (در حالتی که فعل نِگَریستن بر روی گل سرخ واقع می شود)

 

[ارسلان بای]

عمادالدین نسیمی:
یۏخدور وفاسی دۆنیانېڭ، آلدانما آنېڭ آلېنا
رنگیندن اۏلدو منفعل، هر کیم بۏیاندی آلېنا

 

[حسان خان]

عمادالدین نسیمی:
یۏخدور وفاسی دۆنیانېڭ، آلدانما آنېڭ آلېنا
رنگیندن اۏلدو منفعل، هر کیم بۏیاندی آلېنا

اردو ترجمہ:
دُنیا میں وفا نہیں ہے، اُس کے حِیلے سے فریب مت کھاؤ۔۔۔ جو بھی شخص اُس کے سُرخ رنگ میں رنگا، وہ اُس کے رنگ سے شرمسار ہو گیا۔

Yoxdur vəfası dünyanın, aldanma anın alına,
Rəngindən oldu münfəil, hər kim boyandı alına.

 

[حسان خان]

گۆل حمرایه باخدېق‌دا: در (حالتِ) گۆل حمرایه باخدېق = در حالت «نِگَریسته به گل سرخ» (در حالتی که فعل نِگَریستن بر روی گل سرخ واقع می شود)

جاواب وئردیڲین اۆچۆن تشککۆر ائدیرم، سایېن ارسلان بای. ایندی سؤیله‌یین کی «باخان‌دا» و «باخدېق‌دا» آراسېنداکې فرق نه‌دیر؟ و «باخدېق‌دا»نېن فارسجاسې «به محض نگاه کردن» اۏلا بیلیر می؟

 

[حسان خان]

دۆنیا دوراجاق یئر دئییل، ای جان، سفر ائیله!
آلدانما آنېن آلېنا، آن‌دان حذر ائیله!
(سید عمادالدین نسیمی)
دُنیا رُکے رہ جانے کی جا نہیں ہے، اے جان! سفر کرو۔۔۔ اُس کے حِیلے سے فریب مت کھاؤ، اُس سے پرہیز کرو [اور ہوشیار رہو]!

Dünya duracaq yеr dеyil, еy can, səfər еylə!
Aldanma anın alına, andan həzər еylə!

 

[ارسلان بای]

جاواب وئردیڲین اۆچۆن تشککۆر ائدیرم، سایېن ارسلان بای. ایندی سؤیله‌یین کی «باخان‌دا» و «باخدېق‌دا» آراسېنداکې فرق نه‌دیر؟ و «باخدېق‌دا»نېن فارسجاسې «به محض نگاه کردن» اۏلا بیلیر می؟

باخان دئیه‌نده فعلین گؤرمگینده تاکید وار لکن باخدېق دئیه‌نده فعلین گؤرۆلمگینده۔ بیرینجی باخېشدا چۏخ یاخېن معنی‌نی داشېیېرلار لکن دیلده ایشله‌دنده فرقلی دیرلر۔ من اؤزۆم دقیق فرقلرینی دئیه‌بیلمیرم، چالېشارام بیر تۆرک دیلی استادېندان سۏروشام۔ منجه باخدېق دا «به محض نگاه کردن» اۏلابیلمز۔ تورکجه‌ده بیر فعلین گؤرۆلدۆگۆ آنی یئتیرمک اۆچۆن «گچ، غاچ» اَکلردن (اَک فارسجاسې: پسوند) استفاده اۏلونور۔ گؤرگچ «به محض دیدن»، باخغاچ «به محض نگاه کردن» البته گۆنۆمۆز آذربایجان تۆرکجه‌سینده بو اَک «جک، جاق» حالتینه دؤنۆبدۆر۔ گؤرجک، باخجاق۔ (گؤره‌جک ایله دییشیک دۆشمه‌سین)

 

[حسان خان]

نئیله‌یم گُل‌زار سَیرین اۏل یۆزی گُل‌زارسوز
چۆن باڭا جنّت جهنّم گؤرینۆر دیدارسوز
(خِصالی)
میں اُس گُلزار چہرہ [محبوب] کے بغیر گُلزار کی سَیر کیا کروں؟۔۔۔ کہ مجھے دیدار کے بغیر جنّت جہنّم نظر آتی ہے۔

Neyleyem gül-zâr seyrin ol yüzi gül-zârsuz
Çün baña cennet cehennem görinür dîdârsuz

 

[حسان خان]

اگرچه شهرِ حُسن ایچره گۆزل‌لر دل‌رُبادور هپ
ولی سنجیله‌یین آن‌لار دا جانا بی‌وفادور هپ
(سپاهی بیگ)
اگرچہ شہرِ حُسن میں تمام خُوباں دل رُبا ہیں۔۔۔ لیکن، اے جان، تمہاری طرح وہ تمام بھی بے وفا ہیں۔

Egerçi şehr-i hüsn içre güzeller dil-rübâdur hep
Velî sencileyin anlar da cânâ bî-vefâdur hep

 

[حسان خان]

وعدهٔ وصل ائیله‌دۆڭ عهدۆڭ فراموش ائیله‌مه
شانوڭا لایق دئگۆل کیم دییه‌لر اقرارسوز
(خِصالی)
تم نے وعدۂ وصل کیا [تھا]، اپنے عہد کو فراموش مت کرو۔۔۔ تمہاری شان کے لائق نہیں ہے کہ [تم کو] وعدہ خلاف کہا جائے۔

Va'de-i vasl eyledüñ 'ahdüñ ferâmûş eyleme
Şânuña lâyık degül kim diyeler ikrârsuz

 

[حسان خان]

هر سؤزده سانا بن شَکَریم سؤیله‌دیڲیم‌دن
بی‌چاره گؤنۆل یاندې شَکَر دردینه دۆشدۆ
(عُثمان مظلوم)
میں نے [اپنے] ہر سُخن میں تم کو 'میری شَکَر' کہا، جس کے باعث [میرا] بے چارہ دل جل گیا [اور] دردِ شَکَر (ذیابطیس) میں مُبتلا ہو گیا۔

Her sözde sana ben şekerim söylediğimden
Bîçâre gönül yandı şeker derdine düştü

× شاعر کا تعلق عراقی تُرکمن قوم سے تھا۔

 

[حسان خان]

بؤیله گریان بؤیله نالان بؤیله زار اۏلمازدې دِل
اۏلماسا گر بؤیله هر دم مائلِ اغیار یار
(بۏسنالې عاصم)
اگر یار ہر لمحہ اِس طرح اغیار کی طرف مائل نہ ہوتا، تو [میرا] دل اِس طرح گِریاں، اِس طرح نالاں [اور] اِس طرح زار نہ ہوتا۔

Böyle giryân böyle nâlân böyle zâr olmazdı dil
Olmasa ger böyle her dem mâ'il-i agyâr yâr

× شاعر کا تعلق عُثمانی بوسنیا سے تھا۔

 

[حسان خان]

سُلطان سُلیمان قانونی عُثمانی کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں سے ایک بیت:
خادمِ کم‌تر قاپوڭ‌دا مصر سُلطانې شها
آستانوڭ قول‌لارېندان خُسروِ مُلکِ عجم
(رمضان فغانی)
اے شاہ! مِصر کا سُلطان تمہارے در پر خادمِ کمتر ہے۔۔۔ مُلکِ عجم کا خُسرو تمہارے آستان کے غُلاموں میں سے ہے۔

Hâdim-i kemter kapuñda Mısr sultânı şehâ
Âsitânuñ kullarından Hüsrev-i mülki-i 'Acem

 

[حسان خان]

سُلطان سُلیمان قانونی عُثمانی کی مدح میں کہے گئے قصیدے میں سے ایک بیت:
مُصطفانوڭ سُنّتی دورۆڭ‌ده جاری‌دۆر شها
اهلِ اسلاما دُعایِ دولتۆڭ فرضِ اعَم
(رمضان فغانی)
اے شاہ! تمہارے دَور میں حضرتِ مُصطفیٰ (ص) کی سُنّت جاری ہے۔۔۔ تمہاری دولت و اقبال مندی کی دُعا کرنا اہلِ اسلام پر فرضِ عام ہے۔

Mustafâ'nuñ sünneti devrüñde cârîdür şeha
Ehl-i İslâma du'â-yı devletüñ farz-ı a'am

 

[حسان خان]

عرضِ دیدار ائیله‌مزسڭ دوزخ اۏلور کائنات
سن‌سۆز ای حورِ بهشتی روضه زندان‌دور باڭا
(رمضان فغانی)
اگر تم [اپنا] دیدار پیش نہیں کرتے تو کائنات دوزخ ہو جاتی ہے۔۔۔ اے حُورِ بہشتی! تمہارے بغیر باغِ [جنّت] میرے لیے زِندان ہے۔

'Arz-ı dîdâr eylemezseñ dûzah olur kâ'inât
Sensüz ey hûr-ı behiştî ravza zindândur baña

 

[حسان خان]

عنقایِ دِلۆم سیرِ جهانا هوَس ایتمز
منزل‌گه اۏلالې‌دان آنا قافِ قناعت
(رمضان فغانی)
جب سے میرے عنقائے دل کی منزل گاہ [کوہِ] قافِ قناعت ہو گئی ہے، وہ سَیرِ جہاں کی ہوَس و آرزو نہیں کرتا۔

'Ankâ-yı dilüm seyr-i cihâna heves itmez
Menzil-geh olalıdan ana Kâf-ı kanâ'at