متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

دویماسېن ولولهٔ محشری یا رب دل و جان
ائیله‌سین گوشومې پُر نغمهٔ آوازِ بلال
(عشقی)
یا رب! [میری دعا ہے کہ] میرے دل و جاں محشر کا شور و غوغا نہ سُنیں، [بلکہ] میرے کان کو حضرتِ بلال کی آواز کا نغمہ پُر کر دے!

Duymasın velvele-i mahşeri yâ Rab dil ü cân
Eylesin gûşumı pür nağme-i âvâz-ı Bilâl

 

[حسان خان]

نعتیہ بیت:
تُرک و کُرد و عجم و هندی بیلۆر بونې که سن
هاشمی‌سین عربی‌سین مدنی‌سین قُرَشی
(دده عُمر روشنی)
تُرک و کُرد و عجم و ہندی اِس چیز کو جانتے ہیں کہ آپ ہاشمی ہیں، عربی ہیں، مدَنی ہیں، [اور] قُرَشی ہیں۔

Türk ü Kürd ü ‘Acem ü Hindi bilür bunı ki sen
Hâşimîsin ‘Arabîsin Medenîsin Kureşî
(Dede Ömer Rûşenî)

 

[حسان خان]

نعتیہ بیت:
سن امیره قول اۏلان هر نه قدر مُدبِر ایسه
بندهٔ مُقبِل اۏلور مثلِ بلالِ حبَشی
(دده عُمر روشنی)
آپ جیسے امیر (فرماں روا) کا غُلام ہونے والا شخص خواہ جس قدر بھی بدبخت ہو، وہ حضرتِ بلالِ حبَشی کی مانند خوش بخت بندہ ہو جاتا ہے۔

Sen emîre kul olan her ne kadar müdbir ise
Bende-i mukbil olur misl-i Bilâl-i Habeşî
(Dede Ömer Rûşenî)

 

[حسان خان]

وآن همه پیرایه بست جنتِ فردوس
بو که قبولش کند بلالِ محمد
(سعدی شیرازی)
اور جنتِ فردوس نے وہ سب زینت و آرائش اِس امید میں کی ہے کہ شاید رسول کا بلال اُس کو قبول کر لے۔

نعتیہ بیت:
رضوان بهشتی بو قدر آرایش ائتدیگی
بودور کیده قبول بلالی مُحمّدین
(احمد پاشا)
رضوان نے بہشت کی اِس قدر آرائش اِس لیے کی ہے تاکہ حضرتِ مُحمّد (ص) کا بِلال [اُس کو] قبول کر لے۔

Rıdvân behişti bu kadar ârâyiş etdigi
Budur k’ide kabûl Bilâli Muhammed'in

 

[حسان خان]

نعتیہ بیت:
تُرک و کُرد و عجم و هندی بیلۆر بونې که سن
هاشمی‌سین عربی‌سین مدنی‌سین قُرَشی
(دده عُمر روشنی)
تُرک و کُرد و عجم و ہندی اِس چیز کو جانتے ہیں کہ آپ ہاشمی ہیں، عربی ہیں، مدَنی ہیں، [اور] قُرَشی ہیں۔

Türk ü Kürd ü ‘Acem ü Hindi bilür bunı ki sen
Hâşimîsin ‘Arabîsin Medenîsin Kureşî
(Dede Ömer Rûşenî)

مندرجۂ بالا نعتیہ بیت پر تخمیس:
تۏلدې آوازهٔ اعجازوڭ ایله چرخِ کُهن
بیلدی‌لر شانوڭې اصحابِ بُخارا و یمن
دئگۆلم وصفوڭ ایدن مُلکِ فنادا بیر بن
تُرک و کُرد و عجم و هندی بیلۆر بونې که سن
هاشمی‌سین عربی‌سین مدنی‌سین قُرَشی
(تۏقات‌لې کانی)
چرخِ کُہن آپ کے اعجاز کی شُہرت سے پُر ہو گیا۔۔۔ آپ کی شان کو اصحابِ بُخارا و یمن جان گئے۔۔۔ مُلکِ فنا میں ایک [فقط] میں [ہی] آپ کا وصف کُنندہ نہیں ہوں، [بلکہ تمام] تُرک و کُرد و عجم و ہندی اِس چیز کو جانتے ہیں کہ آپ ہاشمی ہیں، عربی ہیں، مدَنی ہیں، [اور] قُرَشی ہیں۔

Toldı âvâze-i i‘câzuñ ile çarh-ı kühen
Bildiler şânuñı ashâb-ı Buhâra vü Yemen
Degülem vasfuñ iden mülk-i fenâda bir ben
Türk ü Kürd ü ‘Acem ü Hindi bilür bunı ki sen
Hâşimîsin ‘Arabîsin Medenîsin Kureşî
(Tokatlı Kânî)

 

[اریب آغا ناشناس]

قبرده قېلسام رقیب اوجوندان افغان دئر گؤرن
خوفِ کافردن زمین ایچره اذان اۏقور بلال
(مسیحی)
اگر مَیں قبر میں رقیب کے سبب فغا‌ں کروں، تو دیکھنے والا کہے گا کہ خوفِ کافر کے باعث حضرتِ بِلال زمین کے اندر اذان خوان (پڑھ) رہے ہیں۔

Kabrde kılsam rakîb ucundan efgân der gören
Havf-i kâfirden zemîn içre ezân okur Bilâl

لطفا تحلیل و تجزیہ کردیں

 

[حسان خان]

لطفا تحلیل و تجزیہ کردیں

قبرده = قبر میں
قېلماق = کرنا
قېلسام = اگر میں کروں
اوچ = سبب (متروک شدہ معنی)
اوجوندان = کے سبب سے
رقیب اوجوندان = رقیب کے سبب سے
قېلسام افغا‌ن = اگر میں فغاں کروں
دئمک = کہنا
دئر = وہ کہتا ہے/کہے گا
گؤرمک = دیکھنا
گؤرن = دیکھنے والا
دئر گؤرن = دیکھنے والا کہتا ہے/کہے گا
خوفِ کافردن = خوفِ کافر سے، خوفِ کافر کے باعث
ایچره = اندر
زمین ایچره = زمین کے اندر، زمین میں
اۏقوماق = خواننا، پڑھنا
اۏقور = وہ خوانتا ہے، وہ پڑھتا ہے
اذان اۏقور بلال = بِلال اذان خوانتا ہے

 

[حسان خان]

ممکن ہے کہ سلطان محمد فاتح نے مندرجۂ ذیل بیت حضرتِ رسول کی نعت میں کہی ہو:
یۆزۆڭ مهِ عید و سرِ زُلفۆڭ شبِ اِسرا
غمزه‌ڭ یدِ موسیٰ لبِ لعلۆڭ دمِ عیسیٰ
(سلطان محمد فاتح 'عونی')
تمہارا چہرہ ماہِ عید، تمہاری زُلف کا سِرا شبِ معراج، تمہارا غمزہ دستِ موسیٰ، اور تمہارا لبِ لعل نفَسِ عیسیٰ ہے۔

Yüzüñ meh-i 'îd ü ser-i zülfüñ şeb-i İsrâ
Gamzeñ yed-i Mûsâ leb-i la'lüñ dem-i 'Îsâ

 

[ارسلان بای]

قبرده = قبر میں
قېلماق = کرنا
قېلسام = اگر میں کروں
اوچ = سبب (متروک شدہ معنی)
اوجوندان = کے سبب سے
رقیب اوجوندان = رقیب کے سبب سے
قېلسام افغا‌ن = اگر میں فغاں کروں
دئمک = کہنا
دئر = وہ کہتا ہے/کہے گا
گؤرمک = دیکھنا
گؤرن = دیکھنے والا
دئر گؤرن = دیکھنے والا کہتا ہے/کہے گا
خوفِ کافردن = خوفِ کافر سے، خوفِ کافر کے باعث
ایچره = اندر
زمین ایچره = زمین کے اندر، زمین میں
اۏقوماق = خواننا، پڑھنا
اۏقور = وہ خوانتا ہے، وہ پڑھتا ہے
اذان اۏقور بلال = بِلال اذان خوانتا ہے

منجه «اوجوندان» کلمه‌سینه سیزین تحلیلین کناریندا باشقا تحلیلیمیز ده اولابیلر، «اوج» تورکجه ده الین ایچینه دئییلور، بونو شاعرین اراده ائتدیگی فرض ائتسک «رقیب اوجوندان» شعر ایچینده «رقیبین الیندن» معنی‌سینی وئرر

 

[ارسلان بای]

منجه «اوجوندان» کلمه‌سینه سیزین تحلیلین کناریندا باشقا تحلیلیمیز ده اولابیلر، «اوج» تورکجه ده الین ایچینه دئییلور، بونو شاعرین اراده ائتدیگی فرض ائتسک «رقیب اوجوندان» شعر ایچینده «رقیبین الیندن» معنی‌سینی وئرر

«اوج» بو گون یازی قواعدی ایله آوج یازیلار

 

[حسان خان]

سییاه تئل‌لی بیر صنمین اوجوندان
باده گئتدی دین-ایمان‌لار، افندی!
اۏل اۏدا کی، من دۆشمۆشم یانېرام
دۆشمه‌سین هئچ مۆسلمان‌لار، افندی!
(مُلّا پناه واقف)
اے افندی! سیاہ کاکُلوں والے ایک صنم کے باعث [میرا] دین و ایماں برباد ہو گیا۔۔۔ اے افندی! جس آتش میں مَیں گِر کر جل رہا ہوں، [خدا کرے کہ] کوئی بھی مسلمان نہ گِرے!

Siyah telli bir sənəmin ucundan
Badə getdi din-imanlar, əfəndi!
Ol oda ki, mən düşmüşəm yanıram,
Düşməsin heç müsəlmanlar, əfəndi!

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔
× شاعر کا تعلق قفقازی آذربائجان سے تھا۔

 

[حسان خان]

سن گئده‌لی، من زییاده آغلارام،
وئرمیشم عؤمرۆمۆ بادا، آغلارام،
هر دۆشنده قددین یادا، آغلارام،
اۆنۆم چېخار عرشِ اعلایا، پری!
(مُلّا پناه واقف)
جب سے تم گئے ہو، میں [حد سے] زیادہ گِریہ کرتا ہوں
میں نے خود کی عُمر کو برباد کر دیا ہے، میں گِریہ کرتا ہوں
جب بھی تمہارا قد یاد میں آتا ہے، میں گِریہ کرتا ہوں
میری صدا عرشِ اعلیٰ تک بُلند ہوتی ہے، اے پری!

Sən gеdəli, mən ziyadə ağlaram,
Vеrmişəm ömrümü bada, ağlaram,
Hər düşəndə qəddin yada, ağlaram,
Ünüm çıxar ərşi-əlayə, Pəri!

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

صورتینی چکدی اۏل گۆن کی نققاش
جمالېنې قېلدې هر گؤزل‌دن باش
جبینینه قۏیدو بیر مۆقووس قاش
سییاه کیرپیڲینی خنجر ائیله‌دی
(مُلّا پناه واقف)
جس روز کہ نقّاش نے تمہاری صورت کھینچی
تمہارے جمال کو ہر زیبا سے برتر و بہتر بنایا
تمہاری جبین پر ایک خَمیدہ ابرو رکھا
تمہاری سیاہ مِژگاں کو خنجر بنایا

Surətini çəkdi оl gün ki, nəqqaş,
Cəmalını qıldı hər gözəldən baş.
Cəbininə qоydu bir müqəvvəs qaş,
Siyah kirpiyini xəncər еylədi.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

ای گؤزل‌لر شاهې، کرم ائت مانا
باخماگیلن هرگیز اغیاردان یانا
شۆکر اۏلسون آللاها - واقیفی سانا
قاپېندا غولامِ کم‌تر ائیله‌دی
(مُلّا پناه واقف)
اے شاہِ خُوباں! مجھ پر کرم کرو۔۔۔ اغیار کی جانب ہرگز مت نگاہ کرو۔۔۔ اللہ کا شُکر ہو! کہ اُس نے 'واقف' کو تمہارے در پر تمہارا غُلامِ کمتر کیا۔۔۔

Еy gözəllər şahı, kərəm еt mana,
Baxmagilən hərgiz əğyardan yana,
Şükr оlsun Allaha – Vaqifi sana
Qapında qulami-kəmtər еylədi.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

حرامی غمزه‌ڭ و طرّار زُلفۆڭ
گؤڭۆل شهرینده بیلمن نه آرارلار
(سلطان محمد فاتح 'عونی')
میں نہیں جانتا کہ تمہارا راہزن غمزہ اور تمہاری طرّار زُلف [میرے] شہرِ دل میں کیا چیز تلاش کرتی ہے۔

Harâmî gamzeñ ü tarrâr zülfüñ
Göñül şehrinde bilmen ne ararlar

 

[حسان خان]

گؤرسک اۏل غُنجه‌لبی چاکِ گریبان ایدرۆز
گُل یۆزۆڭ یادېنا بُلبُل گیبی افغان ایدرۆز
(سلطان محمد فاتح 'عونی')
اگر ہم اُس غُنچہ لب [محبوب] کو دیکھ لیں تو [اپنے] گریبان کو چاک کرتے ہیں۔۔۔ [اُس مثلِ] گُل چہرے کی یاد میں ہم بُلبُل کی مانند فغاں کرتے ہیں۔

Görsek ol gonca-lebi çâk-ı girîbân iderüz
Gül yüzüñ yâdına bülbül gibi efgân iderüz

 

[حسان خان]

زُلفِ دراز دردینی بن‌دن سۏر ای طبیب
اوزون گیجه بلاسېنې بیمار یگ بیلۆر
(نجاتی بیگ)
اے طبیب! زُلفِ دراز کے درد کو مجھ سے پوچھو۔۔۔ طویل شب کی بلا کو بیمار بہتر جانتا ہے۔

Zülf-i dırâz derdini benden sor ey tabib
Uzun gice belâsını bîmâr yeğ bilür

بانا سۏر غیرا سۏرما دردِ گیسویِ پریشانې
اوزون گیجه بلاسېن بیلۆر آنجاق خسته‌نۆن جانې
(مۏستارلې حسن ضیایی)
گیسوئے پریشاں کے درد کو مجھ سے پوچھو، غیر سے مت پوچھو۔۔۔ طویل شب کی بلا کو فقط شخصِ خستہ و بیمار کی جان جانتی ہے۔

Bana sor gayra sorma derd-i gîsû-yı perîşânı
Uzun gice belâsın bilür ancak hastenün cânı

× شاعر کا تعلق عُثمانی بوسنیا سے تھا۔

 

[حسان خان]

حمدیہ بیت:
کبریاسې قلزمیندن قطره‌دۆر بحرِ محیط
بوستانِ قدرتیندن برگِ سوسن آسمان
(مۏستارلې حسن ضیایی)
بحرِ مُحیط (اوقیانوس) اُس کی کِبریا کے قُلزُم کا [ایک] قطرہ ہے۔۔۔ آسمان اُس کے بوستانِ قُدرت کا [ایک] برگِ سُوسن ہے۔

Kibiryâsı kulzüminden katredür bahr-ı muhît
Bûstân-ı kudretinden berg-i sûsen âsumân

 

[حسان خان]

حسن بیگ کی مدح میں کہے گئے قصیدے کی ایک بیت:
سن‌سین اۏل مُحسنِ احسان حسن بگ که سنۆڭ
گؤرسه الطافوڭې احْسَنْتَ دییه‌یدی حسّان
(مۏستارلې حسن ضیایی)
اے حسن بیگ! آپ وہ مُحسنِ احساں ہیں کہ اگر حسّان [بن ثابِت] آپ کے الطاف کو دیکھتے تو احْسَنْت (تم پر آفرین!) کہتے۔

Sensin ol muhsin-i ihsân Hasan Beg ki senüñ
Görse eltâfuñı ahsente diyeydi Hassân

 

[حسان خان]

ای دریغا بو عالَمِ فانی
آغلادور هر دم اهلِ عرفانې
(مۏستارلې حسن ضیایی)
اے دریغا! کہ یہ عالَمِ فانی ہر لمحہ اہلِ عرفان کو رُلاتا ہے۔

Ey dirîgâ bu ‘âlem-i fânî
Ağladur her dem ehl-i ‘irfânı