متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

قفقازی آذربائجان کے مشہور تُرکی شاعر جنابِ «سیّد عظیم شیروانی» کا ایک فارسی قِطعہ:
سیّدا برچین بساطِ شعر کاندر روزگار
جستجو‌ها کرده‌ام کس طالبِ اشعار نیست
هفت بَیتم بهتر است از هفت گنجِ خُسروی
با چُنین گنجینه‌ها بازم یکی دینار نیست
(سیّد عظیم شیروانی)

«سیّد عظیم شیروانی» کے مندرجۂ بالا فارسی قِطعے کا منظوم تُرکی ترجمہ:
سئیییدا، شئعرین بۆساطېن یېغ کی، بو دؤوران‌دا من
آختارېب گزدیم، فقه‌ط بیر طالیبِ اشعار یۏخ
یئددی بئیتیم یئددی گنجین‌دن بهادېر خۏسرۏوون
بونجا ثروه‌ت‌له الیم‌ده لئیک بیر دینار یۏخ
(محمّد نوری)
اے سیّد! شاعری کی بِساط کو سمیٹ لو، کیونکہ مَیں اِس زمانے میں تلاش کرتا پِھرا، لیکن [یہاں] کوئی طالبِ اشعار نہیں ہے۔۔۔ میری سات ابیات پادشاہ کے سات خزانوں سے [زیادہ] قیمتی ہے۔۔۔ [لیکن] ایسی ثروت کے باوجود میرے دست میں ایک دینار [بھی] نہیں ہے۔

Seyyida, şe'rin büsatın yığ ki, bu dövranda mən
Axtarıb gəzdim, fəqət bir talibi-əş'ar yox.
Yeddi beytim yeddi gəncindən bəhadır Xosrovun,
Bunca sərvətlə əlimdə leyk bir dinar yox.

 

[حسان خان]

دؤوران فُۆضولی‌یه غددار اۏلان‌دا
بیز کیمیک کی، بیزه مئهریبان اۏلسون؟
(نبی خزری)
جب زمانے نے «فُضولی» [جیسے عظیم شاعر] پر [بھی] بے رحمی کی تو پس ہم کون ہیں کہ وہ ہم پر مہربان ہو؟

Dövran Füzuliyə qəddar olanda
Biz kimik ki, bizə mehriban olsun?

× مندرجۂ بالا بیت گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

(مصرع)
حۆسئین گۆلشه‌نِ تؤوحیده بیر قېزېل گۆل‌دۆر
(سید رِضا حُسینی سعدیِ زمان)
حضرتِ حُسین گُلشنِ توحید کے ایک گُلِ سُرخ ہیں

Hüseyn gülşəni-tövhidə bir qızıl güldür

 

[حسان خان]

میلادِ حضرتِ حُسین کے لیے کہی گئی ایک تُرکی نظم کا مطلع:
دؤنۆب‌دۆر عالَمِ امکان سراسر طُورِ سینایه
خبر وئر ای صبا موسی بو گۆن گلسۆن تماشایه
(سید رِضا حُسینی سعدیِ زمان)
کُل عالَمِ اِمکاں طُورِ سینا میں تبدیل ہو گیا ہے۔۔۔ اے صبا! موسیٰ کو خبر دو کہ وہ اِمروز تماشے کے لیے آئے۔

Dönübdur aləmi-imkan sərasər Turi-sinayə
Xəbər ver ey səba Musa bu gün gəlsün təmaşayə

 

[حسان خان]

حضرتِ حُسین کے سوگ میں کہی گئی ایک بیت:
نه شرم ائتدی خُدادن خولیِ بی‌دین نه زهرادن
تنوره قۏیدې بیر باشې که سالمېش‌دې گؤیه سایه
(سید رِضا حُسینی سعدیِ زمان)
«خولیِ» بے دین نے نہ خُدا سے شرم کی، اور نہ حضرتِ زہرا سے۔۔۔۔ [اور] اِک [ایسے] سر کو تندور میں رکھ دیا کہ جس نے آسمان پر سایہ ڈالا تھا۔

× عاشورائی روایات کے مطابق «خولی» نامی شخص نے کوفہ میں حضرتِ حُسین کا سر تندور میں رکھ دیا تھا۔

Nə şərm etdi Xudadən Xuliyi-bidin nə Zəhradən
Tənurə qoydı bir başı ki salmışdı göyə sayə

 

[حسان خان]

حضرتِ حُسین کی شہادت کے بعد حضرتِ زہرا اُن کے سر کو مُخاطَب کر کے کہتی ہیں:
سماوات و زمین اهلین ائدۆب‌دۆر مِحنتۆن بی‌تاب
مؤثِّردۆر غمۆن چرخِ چهارُم‌ده مسیحایه
(سید رِضا حُسینی سعدیِ زمان)
اہلِ آسمان و زمین کو تمہارے رنج و درد نے بے تاب کر دیا ہے۔۔۔ تمہارا غم آسمانِ چہارُم پر حضرتِ مسیح پر [بھی] اثر کرتا ہے۔

Səmavatü zəmin əhlin edübdür mihnətün bitab
Müəssirdür qəmün çərxi-çəharümdə Məsihayə

 

[حسان خان]

شرح اگر قېلسام جمالېن دفترین‌دن بیر ورَق
هر سؤزۆم مین فصل اۏلور، هر فصل یۆز مین باب‌لار
(سید عمادالدین نسیمی)
اگر میں تمہارے دفترِ حُسن میں سے ایک ورق کی شرح کروں تو میرا ہر سُخن ہزار فصلوں تک پھیل جائے گا، اور ہر فصل صد ہزار ابواب تک۔۔۔

Şərh əgər qılsam camalın dəftərindən bir vərəq,
Hər sözüm min fəsl olur, hər fəsl yüz min bablar.

 

[حسان خان]

(مصرع)
یۆز مین جفا قېلسان منه، من سن‌دن اۆز دؤنده‌رمه‌نه‌م
(سید عمادالدین نسیمی)
خواہ تم مجھ پر صد ہزار جفائیں کرو، میں تم سے رُخ نہ موڑوں گا!

Yüz min cəfa qılsan mənə, mən səndən üz döndərmənəm

 

[حسان خان]

قِبله‌دیر اۆزۆن، نِگارا، قاش‌لارېن مِحراب‌لار
صورتین مُصحف، ولی مُشکین خطین اِعراب‌لار
(سید عمادالدین نسیمی)
اے محبوبِ زیبا! تمہارا چہرہ قِبلہ ہے، اور تمہارے ابرو محرابیں ہیں۔۔۔ تمہاری صُورت مُصحف ہے، لیکن تمہارا خطِ سیاہ اِعراب ہے۔

Qiblədir üzün, nigara, qaşların mehrablar,
Surətin müshəf, vəli mişkin xətin e’rablar.

 

[حسان خان]

گؤزۆم یۏل‌دا قالدې، کؤنۆل اینتیظار،
گلمه‌دی جاوابِ نامه‌لر سن‌دن.
(قاسم بیگ ذاکر)
میری چشم راہ پر [لگی] رہ گئی، اور میرا دل مُنتِظر [رہ گیا، لیکن] تمہاری جانب سے مکاتیب کا جواب نہیں آیا۔

Gözüm yolda qaldı, könül intizar,
Gəlmədi cavabi-namələr səndən.

× مندرجۂ بالا بیت گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[حسان خان]

دئدیم هِلاله نه باعث‌دی قامتین خم‌دۆر
جواب وئردی مگر بیلمیسه‌ن مُحرّم‌دۆر؟!
(حقیر خویی)
میں نے ہِلال سے کہا: "کیا باعث ہے کہ تمہاری قامت خم ہے؟"۔۔۔ اُس نے جواب دیا: "آیا کیا تم نہیں جانتے کہ ماہِ مُحرّم ہے؟"

Dedim hilalə nə baisdi qamətin xəmdür
Cəvab verdi məgər bilmisən mühərrəmdür?!

 

[حسان خان]

ذاکیره‌م، ائیله‌دین عقلیمی زاییل،
اۏلماز بئله صوره‌ت، بئله شماییل؛
ائله من دئییله‌م حۆسنینه ماییل،
گؤز دیکیب‌دیر تامام قاراباغ سنه.
(قاسم بیگ ذاکر)
میں «ذاکِر» ہوں، تم نے میری عقل کو زائل کر دیا،
ایسی صُورت و شکل [کسی میں] نہیں ہوتی!؛
فقط میں تمہارے حُسن کی جانب مائل نہیں ہوں،
[بلکہ] تمام [خِطّۂ] «قاراباغ» نے تمہاری جانب نظریں لگائی [ہوئی] ہیں۔

Zakirəm, eylədin əqlimi zayil,
Olmaz belə surət, belə şəmayil;
Elə mən deyiləm hüsninə mayil,
Göz dikibdir tamam Qarabağ sənə.

× مندرجۂ بالا بند گیارہ ہِجوں کے ہِجائی وزن میں ہے۔

 

[منہاج علی]

(مصرع)
حۆسئین گۆلشه‌نِ تؤوحیده بیر قېزېل گۆل‌دۆر
(سید رِضا حُسینی سعدیِ زمان)
حضرتِ حُسین گُلشنِ توحید کے ایک گُلِ سُرخ ہیں

Hüseyn gülşəni-tövhidə bir qızıl güldür

کیا بات ہے !!! سبحان اللہ

 

[حسان خان]

هئچ بِنا عشقین بِناسې تک دئگیل مُحکم‌حِصار
ماشاءالله، آفرین، مرصوص‌دور بُنیانِ عشق
(قُمری دربندی)
کوئی بھی عمارت عشق کی عمارت کی طرح مُحکم نہیں ہے۔۔۔ ماشاءاللہ! آفرین! عشق کی بُنیاد مُحکم و اُستُوار ہے۔

Heç bina eşqin binası tək degil möhkəmhisar
Maşaallah, afərin, mərsusdur bünyani-eşq

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ عبّاس شہید ہوتے وقت حضرتِ حُسین سے فریاد کرتے ہوئے کہتے ہیں:
شِکسته گؤنلۆم آچېلماز، منیم یۆزۆم گۆلمه‌ز
اگر مقامېم اۏلا روضهٔ جِنان سن‌سیز
(قُمری دربندی)
آپ کے بغیر اگر میرا مقام باغِ جنّت ہو، [تو بھی] میرا دلِ شکستہ نہیں کِھلے گا اور میری چہرہ نہیں ہنسے گا۔

Şikəstə gönlüm açılmaz, mənim yüzüm gülməz
Əgər məqamım ola rövzeyi-cinan sənsiz

 

[حسان خان]

شِکسته گؤنلۆم آچېلماز، منیم یۆزۆم گۆلمه‌ز
اگر مقامېم اۏلا روضهٔ جِنان سن‌سیز
(قُمری دربندی)

بیتِ بعدی:
سوسوز دوداق‌لارېما وورمارام شرابِ طَهور
وئریلسه گر منه مین چشمهٔ روان سن‌سیز
(قُمری دربندی)
آپ کے بغیر اگر مجھ کو ہزار چشمۂ رواں دیے جائیں، [تو بھی] میں شرابِ طہور کو اپنے لب ہائے تشنہ سے نہیں چھوؤں گا!

Susuz dudaqlarıma vurmaram şərabi-təhur
Verilsə gər mənə min çeşmeyi-rəvan sənsiz

 

[حسان خان]

سوسوز دوداق‌لارېما وورمارام شرابِ طَهور
وئریلسه گر منه مین چشمهٔ روان سن‌سیز
(قُمری دربندی)

بیتِ بعدی:
ایکی قۏلووې سالېب بۏینوما قوجاقلاماسان
اۏلونجا روزِ جزا ائیله‌ره‌م فغان سن‌سیز
(قُمری دربندی)
اگر آپ اپنے دو بازوؤں کو میری گردن پر ڈال کر مجھے آغوش میں نہ لیں تو میں تا روزِ جزا آپ کے بغیر فغاں کروں گا۔

İki qoluvı salıb boynuma qucaqlamasan
Olunca ruzi-cəza eylərəm fəğan sənsiz

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ عبّاس شہید ہوتے وقت حضرتِ حُسین سے فریاد کرتے ہوئے کہتے ہیں:
هزارِ گُلشنِ عُمرۆم ترانه‌دن تۆشدی
یېخېلدې سروِ خرامانِ گُلسِتان سن‌سیز
(قُمری دربندی)
آپ کے بغیر (آپ کے فراق میں) میرے گُلشنِ عُمر کے بُلبُل کا ترانہ ختم ہو گیا، اور [میرے] گُلستان کے سروِ خِراماں کا سُقوط ہو گیا!

Həzari-gülşəni-ömrüm təranədən tüşdi
Yıxıldi sərvi-xiramani-gülsitan sənsiz

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ عبّاس شہید ہوتے وقت حضرتِ حُسین سے فریاد کرتے ہوئے کہتے ہیں:
ایکی قۏلوم کسیلۆب سۏنرا مَشگیم اۏخلاندې
یارالې سینه‌م اۏلوب اۏخ‌لارا نِشان سن‌سیز
(قُمری دربندی)
آپ کے بغیر میرے دو بازو کٹ گئے، بعد ازاں میری مَشک کو تیر لگ گئے، اور میرا زخمی سینہ تیروں کا ہدف بن گیا ہے۔

İki qolum kəsilüb sonra məşgim oxlandı
Yaralı sinəm olub oxlara nişan sənsiz

 

[حسان خان]

میدانِ کربلا میں حضرتِ عبّاس شہید ہوتے وقت حضرتِ حُسین سے فریاد کرتے ہوئے کہتے ہیں:
اجل دۏلوب گؤزۆمه انتظارووې چکه‌ره‌م
گؤزۆم یۏلون‌دا قالوب چېخمېرې بو جان سن‌سیز
(قُمری دربندی)
اجل میری چشم میں بھر گئی ہے، اور میں آپ کا انتظار کرتا ہوں۔۔۔ میری چشم آپ کی راہ [کی مُنتظر] رہ گئی ہے، اور آپ کے بغیر یہ جان نہیں نِکل رہی۔

Əcəl dolub gözümə intizaruvı çəkərəm
Gözüm yolunda qalub çıxmırı bu cən sənsiz