متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

گر تیلرسېن آبرۉ احباب ارا
أیله‌مه زِنهار اِظهار احتیاج
(نادره بیگم)
اگر تم احباب کے درمیان آبرو چاہتے ہو تو [اپنی] حاجت ہرگز اظہار مت کرو۔

Gar tilarsen obro’ ahbob aro,
Aylama zinhor izhor ehtiyoj.

 

[حسان خان]

واقعۂ کربلا کے بعد حضرتِ زینب شہرِ کُوفہ میں نعشِ حضرتِ حُسین کو مُخاطَب کر کے کہتی ہیں:
آللاه اؤزی رۆسوا ائله‌سۆن ایبنِ زییادې
اؤولادِ رسوله قۏیورې خاریجی آدې
باشون قاباقېجا چکۆری جار مۆنادی
قورآن اۏخې بۆلسۆنله مۆسلمان‌سان حۆسئینیم
(حُسین کریمی مراغه‌ای)
اللہ خود ابنِ زیاد کو رسوا کرے!۔۔۔ وہ اولادِ رسول کو «خارِجی» نام دے رہا ہے۔۔۔ تمہارے سر کے جِلو میں مُنادی با آوازِ بُلند اعلان کر رہا ہے۔۔۔ اے میرے حُسین! قُران خوانو (پڑھو) تاکہ وہ جان لیں کہ تم مُسلمان ہو۔

Allah özi rüsva eləsün İbni-Ziyadı
Övladi-Rəsulə qoyurı xarici adı
Başun qabaqıca çəküri car münadi
Qur'an oxı bülsünlə müsəlmansan Hüseynim

 

[حسان خان]

حضرتِ علی کی مدح میں ایک بیت:
یاز مدحی‌نی، راجی، نه قده‌ر اۏلسا مۆیه‌سسر
اؤوصافِ علی عالمه ایفشا گره‌ک اۏلسون
(راجی تبریزی)
اے راجی! جس قدر بھی مُیسّر ہو تم اُن کی مدح لِکھو۔۔۔ لازم ہے کہ اوصافِ علی عالَم پر اِفشا ہوں۔

Yaz mədhini, Raci, nə qədər olsa müyəssər,
Övsafi-Əli aləmə ifşa gərək olsun.

 

[حسان خان]

بیر کرّه نگاه ایت دلِ دیوانه‌یه شاهېم
بُلبُل گیبی کویوڭ‌دا ایدر ناله و افغان
(لیلیٰ خانم)
اے میرے شاہ! ایک بار [میرے] دلِ دیوانہ کی جانب نگاہ کرو۔۔۔ وہ تمہارے کُوچے میں بُلبُل کی مانند نالہ و فغاں کرتا ہے۔

Bir kerre nigâh it dil-i dîvâneye şâhım
Bülbül gibi kûyuñda ider nâle vü efgân

 

[حسان خان]

مُنکِریڭ طعنې قورو دعوادېر
واقفِ سِرِّ نبی مُنلادېر
ایکی عالَم‌ده ده الله بیلۆر
ملجأئیم حضرتِ مولانادېر
(لیلیٰ خانم)
مُنکِر کا طعنہ [فقط] بے بنیاد دعویٰ ہے
واقفِ سِرِّ نبی مُلّا [رُومی] ہیں
دو عالَم میں بھی، اللہ جانتا ہے،
میری پناہ گاہ حضرتِ مولانا [رُومی] ہیں

Münkiriñ ta‘nı kuru da‘vâdır
Vâkıf-ı sırr-ı Nebî Monlâ'dır
İki ‘âlemde de Allâh bilür
Melce’im Hazret-i Mevlânâ'dır

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلن

 

[حسان خان]

حضرتِ علی کی مدح میں ایک بیت:
ایکی عالَم‌ده بیزه راه‌نما حیدردېر
روزِ محشرده مُعینِ ضُعَفاء حیدردېر
(لیلیٰ خانم)
دو عالَم میں ہمارے راہ نُما حیدر ہیں۔۔۔ روزِ محشر میں ناتوانوں کے مددگار حیدر ہیں۔

İki ‘âlemde bize râh-nümâ Haydar'dır
Rûz-ı mahşerde mu‘în-i zu‘âfâ Haydar'dır

 

[حسان خان]

حضرتِ حُسین کے لیے کہے گئے مرثیے سے ایک بیت:
گُل گیبی خونِ حُسین آچدې جگرده یاره
سن ده بو درد ایله قان آغلا مُحرّم گلدی
(لیلیٰ خانم)
خُونِ حُسین نے گُل کی طرح جِگر میں زخم کھول دیا۔۔۔ تم بھی اِس درد کے ساتھ خون روؤ، مُحرّم آ گیا۔

Gül gibi hûn-ı Hüseyn açdı cigerde yâre
Sen de bu derd ile kan agla Muharrem geldi

 

[حسان خان]

دئیه‌نده، جُرمی، بو شعری اۏ قدر مست اۏلدوم
که لعلِ یارېما، سهْو ائیله‌ییب، شراب دئدیم
(محمدآغا جُرمی)
اے جُرمی! اِس شاعری (یعنی اِس غزل) کو کہنے کے دوران میں اِس قدر مست ہو گیا کہ میں نے غلطی کرتے ہوئے اپنے یار کے لعلِ [لب] کو شراب کہہ دیا۔

Deyəndə, Cürmi, bu şe'ri o qədr məst oldum
Ki, lə'li-yarıma, səhv eyləyib, şərab dedim.
(Məhəmmədağa Cürmi)

 

[حسان خان]

کئچدی ایّامِ بهارېم، گؤزلریم گؤزلر یۏلو
نۏلدو، یا رب، بُلبُلِ شیرین‌زبانېم گلمه‌دی؟
(میرزا مهدی ناجی)
میرے ایّامِ بہار گُذر گئے، میری چشمیں راہ دیکھتی ہیں۔۔۔ کیا ہوا، یا رب، میرا بُلبُلِ شیریں زباں نہیں آیا؟

Keçdi əyyami-baharım, gözlərim gözlər yolu,
Noldu, yarəb, bülbüli-şirinzəbanım gəlmədi?

 

[حسان خان]

دِلا، هر بیر جفا کیم، یاردن‌دیر، عینِ راحت‌دیر
گدایه هر نه گلسه شاه‌دان، عینِ عنایت‌دیر
(میرزا مهدی ناجی)
اے دل! یار کی طرف سے جو بھی جفا ہے، عَینِ راحت ہے۔۔۔ گدا کو شاہ کی طرف سے جو کچھ بھی پہنچے، عَینِ عنایت ہے۔

Dila, hər bir cəfa kim, yardəndir, eyni-rahətdir,
Gədayə hər nə gəlsə şahdan, eyni-inayətdir.

 

[حسان خان]

روزِ عاشورا کے برائے کہے گئے نوحے سے ایک بند:
بو گۆن غشّ ائیله‌یۆب اصغر سوسوزدان
امۆب پیستان یئرینه نؤوکِ پئیکان
آناسې ائیله‌یۆب زۆلفین پریشان
علی آدې دیلینده ازبر آغلار
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
اِمروز علیِ اصغر تشنگی کے باعث غش کر گیا ہے۔۔۔ اُس نے پِستان کی بجائے نوکِ پیکاں کو چُوسا ہے۔۔۔ اُس کی مادر نے اپنی زُلف کو پریشان کیا ہے۔۔۔ اُس کی زبان پر مُسلسل علی کا نام ہے اور وہ گِریہ کرتی ہے۔

Bu gün qəşş eyləyüb Əsğər susuzdan
Əmüb pistan yerinə növki-peykan
Anası eyləyüb zülfin pərişan
Əli adı dilində əzbər ağlar

 

[حسان خان]

یار اوچون اغیار دردین تارته‌من
کۉرمه‌دیم بیر یارنی اغیارسیز
(نادره بیگم)
میں یار کی خاطر اغیار کا درد کھینچتی ہوں۔۔۔ [کیونکہ] میں نے کسی یار کو بے اغیار نہیں دیکھا۔

Yor uchun agʻyor dardin tortaman,
Koʻrmadim bir yorni agʻyorsiz.

 

[حسان خان]

ای سرْوِ سهی بۉی‌لوغیم، ای قامتِ زیبا
کېل کیم کۉزیم آیینه‌سی مُشتاقِ تماشا
(نادره بیگم)
اے میرے سرْوِ سہی [جیسے] قد والے! اے قامتِ زیبا!۔۔۔ آ جاؤ کہ میری چشم کا آئینہ مُشتاقِ تماشا ہے۔

Ey sarvi sihi bo‘ylug‘im, ey qomati zebo,
Kelkim, ko‘zim oyinasi mushtoqi tamosho.

 

[حسان خان]

منی صَید ائیله‌دی آهو نگاهېن، چۏخ عجب‌دیر کیم
ائله صیّاد ایدیم کیم شیر قاچمازدې کمندیم‌دن
(میرزا عبدالخالق جنّتی)
تمہاری [مثِل] آہُو نِگاہ نے مجھ کو شِکار کر لیا، [یہ] بِسیار تعجُّب انگیز ہے۔۔۔ کیونکہ میں ایسا [ماہر] شکاری تھا کہ میری کمند سے شیر فرار نہ کرتا تھا۔
× آہُو = ہِرن

Məni seyd eylədi ahu nigahın, çox əcəbdir kim,
Elə səyyad idim kim, şir qaçmazdı kəməndimdən.

 

[حسان خان]

(مصرع)
جامې گؤردۆم لعلِ نابِ یار گلدی خاطِرا
(اندرون‌لو فرید ابراهیم)
میں نے جام کو دیکھا، [میری] یاد میں یار کا لعلِ خالص [جیسا لب] آ گیا۔۔۔

Câmı gördüm la‘l-i nâb-ı yâr geldi hatıra

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک بیت:
بایات کیم‌که بئرسه اوقوش اؤگ بیلیگ
اۆکۆش ائدگۆلۆک‌که اوزاتتې الیگ
(یوسف خاص حاجِب)
خدا تعالیٰ نے جس شخص کو فہم و عقل و علم دیا، اُس نے کئی زیادہ خوبیوں کی جانب [اپنا] دست دراز کیا۔
(یعنی فہیم و عاقل و عالِم شخص کئی خوبیاں حاصل کرتا ہے۔)

Bayat kimke berse ukuş ög bilig
üküş edgülükke uzattı elig

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک حمدیہ بیت:
کؤڭۆلۆگ بزه‌دی یاروق‌لوق بیله
تیلیم‌نی بزه‌دی تانوق‌لوق بیله
(یوسف خاص حاجِب)
اُس نے [میرے] دل کو روشنی سے آراستہ کیا۔۔۔ اُس نے میری زبان کو [کلمۂ] شہادت سے آراستہ کیا۔

Köŋülüg bezedi yarukluk bile
tilimni bezedi tanukluk bile

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک مُناجاتی مصرع:
(مصرع)
سوچولما مئنیڭ‌دین بو ایمان تۏنې
(یوسف خاص حاجِب)
[اے خدا!] مجھ پر سے اِس لباسِ ایمان کو مت اُتارنا!

suçulma meniŋdin bu imân tonı

 

[حسان خان]

نه وار دوا نه غیذا نه عیادته گله‌نیم
فقط عیادتیمه رنج و ایلتیهاب گلۆر
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
نہ دوا ہے، نہ غذا، اور نہ کوئی میری عیادت کے لیے آنے والا [موجود ہے]۔۔۔ میری عیادت کے لیے فقط رنج و سوزش آتے ہیں۔

Nə var dəva nə qida nə əyadətə gələnim
Fəqət əyadətimə rəncü iltihab gəlür

 

[حسان خان]

واقعۂ کربلا کے بعد شام میں حضرتِ حُسین کی دُختر رُقیّہ کہتی ہیں:
شامېن اوشاق‌لارې منه باخدوقجا طعن ائدر
دیل‌گیرِ ظۆلمِ فیرقه‌یِ اشرارم آغلارام
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
شام کے بچّے مجھ پر نگاہ کرتے ہوئے طعنہ کرتے ہیں۔۔۔ میں فِرقۂ اشرار کے ظُلم کے باعث دِلگیر ہوں، گِریہ کرتی ہوں۔

Şamın uşaqları mənə baxduqca tə'n edər
Dilgiri-zülmi-firqeyi-əşrarəm ağlaram