متفرق ترکی ابیات و اشعار

[حسان خان]

جب «علیِ اکبر» کربلا کی جانب روانہ ہو رہے تھے تو اُن کی خواہر «فاطمہ صُغریٰ» نے اُن سے کہا:
ائیله‌مه عزمِ سفر سالما باجون درده علی
دردِ هیجرۆن‌ده منی ائتمه دیل‌افسۆرده علی
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
اے علی! عزِم سفر مت کرو، اپنی خواہر کو درد میں مت ڈالو۔۔۔ اے علی! اپنے دردِ ہجر میں مجھ کو دل افسُردہ مت کرو۔

Eyləmə əzmi-səfər salma bacun dərdə Əli
Dərdi-hicründə məni etmə diləfsürdə Əli

 

[حسان خان]

ایک صُوفیانہ بیت:
عالَم‌ده فتنه‌یی قۏدوم منصورې کۆل ایتدی اۏدوم
دیلینده انا الحق دیدۆم بۏینېنداگې اورغان بنم
(یونس امره)
میں نے عالَم میں فِتنہ ڈالا، میری آتش نے منصور کو خاکِستر کر دیا۔۔۔ میں نے اُس کی زبان میں 'انا الحق' کہا، اُس کی گردن میں رسّی مَیں ہوں۔

‘Âlemde fitneyi kodum Mansûr'ı kül itdi odum
Dilinde Ene'l-Hak didüm boynındagı urgan benem

وزن: مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک بیت:
کیتاب آتې اوردوم قوتادغو بیلیگ
قوتادسو اۏقېغلېقا توتسو ائلیگ
(یوسف خاص حاجِب)
میں نے کتاب کا نام «قوتادغو بیلیگ» (سعادت لانے والی دانش و حِکمت) رکھا۔۔۔ [خدا کرے کہ یہ] قاری کے لیے سعید و مُبارک ہو اور اُس کی رہنمائی کرے!

Kitâb atı urdum kutadğu bilig,
kutadsu okığlıka tutsu elig

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک مُناجاتی بیت:
تنیم‌دین چېقاردا مئنیڭ بو جانېم
شهادت بیله کس‌گیل آخېر تېنېم
(یوسف خاص حاجِب)
[اے اللہ!] جب میرے تن سے میری یہ جان نِکل رہی ہو تو میری آخری سانس کو کلمۂ شہادت کے ساتھ مُنقطِع کرنا!

Tenimdin çıkarda meniŋ bu cânım,
şahâdet bile kesgil âhır tınım

 

[حسان خان]

اوّلین تُرکی مثنوی 'قوتادغو بیلیگ' سے ایک مُناجاتی بیت:
تاپوغ‌سوز قولوڭ‌مئن یازوقوم اۆکۆش
اؤزۆن فضلې بیرله کئچۆر آی کۆسۆش
(یوسف خاص حاجِب)
[اے اللہ!] میں تمہارا نافرمان غُلام ہوں، میرے گُناہ بِسیار ہیں۔۔۔ اے عزیز [خدا!] اپنے فضل و کرم سے [مجھ کو] مُعاف کر دو۔

Tapuğsuz kuluŋ-men yazukum üküş,
özüŋ fazlı birle keçür ay küsüş

 

[حسان خان]

روزِ عاشورا کے بارے میں کہے گئے نَوحے میں سے ایک بند:
بو گۆن زهرا چکر آهِ جگرسوز
بو گۆن پیغمبر اۏغلې قالدې یالقوز
گؤرنده قارداشېن یالقوز اۏغول‌سوز
دمادم زینبِ غم‌پروَر آغلار
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
اِس روز زہرا آہِ جگر سوز کھینچتی ہے۔۔۔ اِس روز پیغمبر کا پِسر تنہا رہ گیا۔۔۔ جب وہ اپنے برادر کو تنہا و بے پِسر دیکھتی ہے تو زینبِ غم پروَر مُسلسل روتی ہے۔

Bu gün Zəhra çəkər ahi-cigərsuz
Bu gün Peyğəmbər oğlı qaldı yalquz
Görəndə qardaşın yalquz oğulsuz
Dəmadəm Zeynəbi-qəmpərvər ağlar

 

[حسان خان]

یا رب سؤزۆمه شِدّتِ تأثیرِ بیان وئر
الطافېنې وصف ائتمڲه بیر باشقا لِسان وئر
(یئنی‌شهرلی عَونی)
یا رب! میرے سُخن کو شِدّتِ تأثیرِ بیان دو۔۔۔ تمہارے لُطفوں کی توصیف کرنے کے لیے ایک دیگر زبان دو۔

Yâ Rab sözüme şiddet-i te'sîr-i beyân ver
Eltâfını vasf etmeğe bir başka lisân ver

 

[حسان خان]

ایک نعتیہ قصیدے سے ایک بیت:
یا محمّد خجِلیم کثرتِ عِصیانېم‌دان
کاشکی اۏلسا ایدی نقشِ وجودوم نابود
(یئنی‌شهرلی عَونی)
یا محمّد! میں اپنی نافرمانیوں [اور گُناہوں] کی کثرت سے شرمندہ ہوں۔۔۔ کاش کہ میرا نقشِ وجود نابود ہو جاتا!

Yâ Muhammed hacelim kesret-i isyânımdan
Kâşki olsa idi nakş-ı vücûdum nâ-bûd

 

[حسان خان]

کربلا کی مدح میں کہی گئی بیت:
تۏپراقووې هر کیمسه اؤپۆب کامه چاتوب‌دې
شانون‌دا بو بس‌دۆر کی حۆسئین سن‌ده یاتوب‌دې
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
[اے کربلا!] تمہاری خاک کو جس بھی شخص نے بوسہ دیا ہے وہ مُراد تک پہنچ گیا ہے۔۔۔ تمہاری شان میں یہ کافی ہے کہ حُسین تم میں خُفتہ ہیں۔

Topraquvı hər kimsə öpüb kamə çatubdı
Şanunda bu bəsdür ki Hüseyn səndə yatubdı

 

[حسان خان]

سرمست اۏدور که محشره وارېنجا سؤیله‌یه
سیز کیم‌سینیز، بو یئر نه محل‌دیر، نه‌دیر بو حال؟
(یئنی‌شهرلی عَونی)
سرمست وہ [شخص] ہے کہ جب محشر میں [بھی] پہنچے تو [یہ] کہے: آپ اشخاص کون ہیں؟ یہ جگہ کون سا مقام ہے؟ یہ [صورتِ] حال کیا ہے؟

Sermest odur ki mahşere varınca söyleye,
Siz kimsiniz, bu yer ne mahaldir, nedir bu hâl?

 

[حسان خان]

کربلا کی مدح میں کہا گیا ایک بند:
گر عرش دئسم من سنه بیل‌فرض خطادې
تۏپراقووه غیبطه آپاران عرشِ خودادې
تعظیم ائله‌سه فرشۆوه گر عرش سزادې
سن دوشِ نبی زینتین آغوشه آلوب‌سان
عرشین سببِ خیلقتین آغوشه آلوب‌سان
(مولانا سعدیِ زمان 'حُسینی')
[اے کربلا!] اگر میں بِالفرض تم کو عرْش کہوں تو خطا ہے۔۔۔ تمہاری خاک پر عرشِ خدا رشک کرتا ہے۔۔۔ اگر عرش تمہارے فرش کی تعظیم کرے تو سزاوار ہے۔۔۔ تم نے دوشِ نبی کی زینت کو آغوش میں لیا ہے۔۔۔ تم نے عرش کے سببِ آفرینِش کو آغوش میں لیا ہے۔

Gər ərş desəm mən sənə bilfərz xətadı
Topraquvə qibtə aparan ərşi-Xudadı
Tə'zim eləsə fərşüvə gər ərş səzadı
Sən duşi-nəbi zinətin ağuşə alubsan
Ərşin səbəbi-xilqətin ağuşə alubsan

 

[حسان خان]

من حۆسئین اؤولادې‌یام، آرزوم شهادت‌دیر بوگۆن
کربلانېن خاکې‌دېر چشمیم‌ده دۆزگۆن، توتیا
(حُسین محمدزاده صدّیق 'دۆزگۆن')
میں حُسین کی اولاد ہوں، اِمروز میری آرزو شہادت ہے۔۔۔ اے 'دۆزگۆن'! کربلا کی خاک میری چشم میں سُرمہ ہے۔

Mən Hüseyn övladıyam, arzum şəhadətdir bugün
Kərbəlanın xakıdır çəşmimdə Düzgün, tutiya

 

[حسان خان]

(مصرع)
تۆرک‌دن ذیکرِ فضیلت ائتمیش آلِ موصطه‌فا
(حُسین محمدزاده صدّیق 'دۆزگۆن')
آلِ مُصطفیٰ نے تُرکوں کی فضلیت کا ذِکر کیا ہے۔

Türkdən zikr-i fəzilət etmiş Al-i Mustəfa

 

[حسان خان]

تن‌ده جان اۏلدوقجا، اؤڲرن، عئلم‌له ائت ایفتیخار
عئلم‌دن‌دیر عیززت و شأن و شۆکوه و ائعتیبار
(حُسین محمدزاده صدّیق 'دۆزگۆن')
جب تک تن میں جان ہو، سِیکھو، علم کے باعث افتخار کرو۔۔۔ عزّت و شان و شوکت و آبرو علم سے ہے۔

Təndə can olduqca, öyrən, elmlə et iftixar,
Elmdəndir izzatü şə'nü şükuhü e'tibar.

 

[حسان خان]

ایلاهی، دارِ فنادا حۆسئین زییارتی‌نی،
شفاعتین بیزه قیسمت ائله، به روزِ جزا!
(محمد اسماعیل عاصی بوزۏونالې)
اے میرے خُدا! ہم کو دارِ فنا میں حُسین کی زیارت [اور] بہ روزِ جزا اُن کی شفاعت نصیب فرماؤ!

İlahi, dari-fənada Hüseyn ziyərətini,
Şəfaətin bizə qismət elə, be ruzi-cəza!

 

[حسان خان]

منِ بیمارا تره‌ححۆم ائله! ائی سئوگی‌لی یار!
قېلما اؤز عاشیقینه بونجا اذیییت، آزار.
(حُسین محمدزاده صدّیق 'دۆزگۆن')
اے محبوب یار! مجھ بیمار پر رحم کرو!۔۔۔ اپنے عاشق کو اِس قدر اذیّت و آزار مت دو۔

Məni-bimara tərəhhüm elə! ey sevgili yar!
Qılma öz aşiqinə bunca əziyyət, azar.

 

[حسان خان]

ترکِ اذواقِ جهان ائتمیش‌سه گر معذور توت
کۆنجِ غم‌دن بیر تۆکه‌نمز ذؤوق بولموش کؤنلۆمۆ
(آذر فراقی)
گوشۂ غم سے ایک ناقابلِ اختتام حظّ و لذت پا چُکے میرے دل نے اگر دنیاوی لذّتوں اور نشاطوں کو تَرک کر دیا ہے تو اُس کو معذور (عُذردار و قابلِ مُعافی) جانو۔

Tərki-əzvaqi-cəhan etmişsə gər mə'zur tut
Künci-qəmdən bir tükənməz zövq bulmuş könlümü
(Azər Fəraqi)

 

[حسان خان]

تک سنین رۆخسارېنې گؤرمک، ائی آرامِ دیلیم
ائیلر ائحیا گۆلشنِ درد ایچره سۏلموش کؤنلۆمۆ
(آذر فراقی)
اے میرے آرامِ دل! گُلشنِ درد کے اندر پژمُردہ ہو چُکے میرے دل کو فقط تمہارے رُخسار کا دیدار اِحیاء کرے گا۔

Tək sənin rüxsarını görmək ,ey arami-dilim,
Eylər ehya gülşəni-dərd içrə solmuş könlümü

 

[حسان خان]

گئجه-گۆندۆز سنین فیکر و خیالېن
فراقی‌نی ائدیب دیوانه، تئز گل
(آذر فراقی)
شب و روز تمہاری فِکر و خیال نے 'فراقی' کو دیوانہ کر دیا ہے۔۔۔ جلدی آؤ!

Gecə-gündüz sənin fikru xəyalın
Fəraqini edib divanə, tez gəl

 

[حسان خان]

به‌غایت اینجیدیب‌دیر کؤنلۆمۆ غم
دخی یۏخ طاقتیم هیجرانه، تئز گل
(آذر فراقی)
غم نے میرے دل کو بے نہایت رنجیدہ کر دیا ہے۔۔۔ مجھ میں اب مزید ہِجراں کی طاقت نہیں ہے، جلدی آؤ!

Beğayət incidibdir könlümü ğəmm,
Dəxi yox taqətim hicranə, tez gəl