فارسی شاعری بلند است از فلک مأوائے بیدل - نقیب خان طغرل احراری

[حسان خان]

محمد نقیب خان طغرل احراری (۱۸۶۵ء-۱۹۱۹ء) سرزمینِ ماوراءالنہر میں سبکِ ہندی میں شعر کہنے والے آخری بڑے شاعر تھے۔ اُنہوں نے اپنی غزلوں میں شاعرانِ سبکِ ہندی بالخصوص میرزا عبدالقادر بیدل دہلوی کی پیروی کی ہے۔ نقیب خان طغرل نے اپنی بہت سی غزلیں بیدل کی غزلوں کی زمین میں کہی ہیں اور انہوں نے مختلف اشعار میں بیدل کے لیے اپنے عشق و ارادت کا ذکر کیا ہے۔ غزلِ ذیل میں شاعر کی بیدل کی ذات سے شیفتگی بخوبی دیکھی جا سکتی ہے۔
قابلِ یاد دہانی ہے کہ اگرچہ ایران میں کچھ عرصے پہلے تک کوئی شخص بیدل کا نام بھی نہیں جانتا تھا، لیکن افغانستان اور ماوراءالنہر کے ہر خواندہ فرد کی زبان پر میرزا بیدل دہلوی کا نام رہا ہے۔

بلند است از فلک مأوای بیدل
نباشد هیچ کس را جای بیدل
(بیدل کا مسکن فلک سے بلند ہے اور کسی کے نصیب میں بیدل جیسا مقام نہیں ہے‌۔)

نمایم توتیای دیدهٔ خویش
اگر یابم غبارِ پای بیدل
(اگر مجھے بیدل کے پیروں کا غبار مل جائے تو میں اُسے اپنی آنکھوں کا سرمہ بناؤں۔)

ندیدم از سخنگویانِ عالم
کسی را در جهان همتای بیدل
(میں نے دنیا کے تمام سخن گویوں میں کسی کو بھی بیدل کا ہمتا نہیں پایا۔)

اگر کوه است، باشد طورِ سینا
وگر دریا بود، دریای بیدل
(اگر کوئی پہاڑ ہو تو وہ طورِ سینا ہو؛ اور اگر کوئی دریا ہو تو وہ دریائے بیدل ہو۔)

دلِ افلاک را سازد مشبّک
لوای همتِ والای بیدل
(بیدل کی ہمتِ والا کا پرچم افلاک کے دل کو سوراخ سوراخ کر دیتا ہے۔)

به مژگان می‌توانم کرد بیرون
اگر خاری خلد در پای بیدل
(اگر بیدل کے پیر میں کوئی خار داخل ہو جائے تو (میری عقیدت کا یہ عالم ہے کہ) میں پلکوں سے اُسے باہر نکال سکتا ہوں۔)

نمی‌یابم کنون خالی دلم را
زمانی از غم و سودای بیدل
(میں اب کسی بھی وقت اپنے دل کو بیدل کے غم اور عشق سے خالی نہیں پاتا۔)

قبای اطلسِ نُه چرخِ گردون
بود کوتاه بر بالای بیدل
(بیدل کے قدِ بالا پر نو گھومنے والے آسمانوں کی قبائے اطلس بھی کوتاہ ہے۔)

به رفعت برتر است از کوه طغرل
جنابِ حضرتِ میرزای بیدل
(اے طغرل! حضرتِ میرزا بیدل کی درگاہ رفعت میں کوہ سے برتر ہے۔)

(نقیب خان طغرل احراری)​

 

[محمد وارث]

شکریہ خان صاحب

 

[سید نعیم حسین]

بیدِل کی اس غزل کا ترجمہ مل سکتا ھے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔؟۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
من سنگدل چه اثر برم زحضور ذکر دوام او
چو نگین نشدکه فرو روم به خود از خجالت نام او
سخن آب‌ گشت و عبارتی نشکافت رمز تبسمش
تک وتاز حسرت موج می نرسید تا خط جام او
نه سری‌که سجده بناکند نه لبی‌که ترک ثناکند
به‌کدام مایه اداکند عدم ستمزده وام او
سر خاک اگربه هوا رسد چونظرکنی ته پا رسد
نرسیده‌ام به عمارتی‌که ببالم از در و بام او
به بیانم آن طرف سخن به تامل آنسوی وهم و وظن
ز چه عالمم‌که به من ز من نرسیده غیرپیام او
تک و پوی بیهده یافتم به هزار کوچه شتافتم
دری از نفس نشکافتم‌که رسم به‌گرد خرام او
به هوا سری نکشیده‌ام به نشیمنی نرسیده‌ام
ز پر شکسته تنیده‌ام به خیال حلقهٔ دام او
نه دماغ دیده‌گشودنی نه سر فسانه شنودنی
همه را ربوده غنودنی به‌کنار رحمت عام او
زحسد نمی‌رسی ای دنی به عروج فطرت بیدلی
تو معلم ملکوت شو که نه‌ای حریف‌ کلام او